พระภิกษุติช นัท ฮันห์

**********************************************************************

ชีวิตและผลงานของ คริตมาส อัมฟรียส์ 

( Christmas Humphreys )

ประวัติย่อของ ( Christmas Humphreys )

                      Christmas Humphreys   เกิดในวันที่ 15 กุมภาพันธ์ ปี 1901 (พ . ศ 2444) ในครอบครัวที่มีชื่อเสียงทางด้านกฎหมายมาเป็นเวลาหลายกว่าสองศตวรรษที่มีชื่อว่า  TRAVERS CHRISTMAS ที่กรุงลอนดอน  ในวัยเด็กเขามีชื่อว่า TOBY แต่คนในครอบครัวและเพื่อนๆ จะเรียกว่า TOBY Humphreys   หลังจากเขาได้เรียนจบปริญญาเอกจากมหาวิทยาลัย CAMBRIDGE  เขาก็มาทำงานในวงการกฎหมาย ที่พ่อเขาทำงานอยู่ เขาได้ฉายาว่า ผู้พิภาคสาที่สุภาพ  หลังจากเขาเป็นทนายความไม่นานเขาก็เป็น  Senior Prosecution  Counsel ดุจบิดาของเขา ต่อมาเขาก็เป็นตุลาการศาล โอลด์ บายเล่ย์  เขาถูกขนานนามว่า เป็นพุทธอุปาสก นักปรัชญา นักเขียน อาจารย์ และเป็นผู้ก่อตั้งพุทธสมาคมที่กรุงลอนดอน 

เหตุที่หันมาสนใจพระพุทธศาสนา 

                  เมื่อเขาอายุได้ 17 ปี เขาได้ชื้อหนังสือธรรมเล่มหนึ่งชื่อว่า  Buddha and the Gospel of Buddhism (พระพุทธเจ้า และคำสอนตามแนวทางพุทธศาสนา)   โดย Ananda Coomaraswamy หลังจากเขาได้อ่านหนังสือเล่มนั้น เขาก็ได้ปฏิญาณตนเป็นพุทธมากมกะ โดยไม่ได้นับถือพุทธสาสนาเถรวาท หรือ มหายาน แต่นับถือมั่นคงในพุทธศาสนาของโลก “ World of Buddhism”

                 จากนั้นเขาก็ทุมเททั้งกายและใจให้พุทธศาสนา ช่วงศตวรรษที่ 19 พระพุทธศาสนาเป็นที่รู้จักกันในแวดวงของผู้ที่เป็นพหุสูตเท่านั้น ที่นำเสนอโดย   Edwin Arnold    ในหนังสือชุด  

The light of Asia   และมาในช่วงปี 1905 ได้มีการนำปฏิบัติธรรมเป็นครั้งทำอิดนำโดยท่าน J.R. pain อดีตทหารผ่านสึกที่ประเทศพม้า คำสอนตามแนวพุทธองค์นั้นทำให้เขาได้คำตอบอันวิเศษต่อคำถามที่คนเรามักตั้งคำถามกันมาหลายชั่วอายุคน

             Christmas Humphreys   ได้พบกับคู่ชีวิตของเขาตอนเขาอายุ 21 ปี ที่มี ชื่อว่า  Aileen Faulkner หรือ Puck  ภรรยาของเขาเป็นผู้ที่สนใจในเรื่องปรัชญา ศาสนา ทั้งคู่ร่วมกันเผยแผ่พระพุทธศาสนาเป็นอย่างดี  

ผลงานบางส่วนของ ( Christmas Humphreys )

                Christmas Humphreys   นับได้ว่าเป็นชาวพุทธที่เป็นพุทธทาส ที่แท้จริง อายุเพียง 23 ปีเท่านั้นก็สามารถตั้ง “พุทธสมาคม” ในกรุงลอนดอนได้ ปัจจุบันนี้ได้กายเป็นองค์กรพุทธที่ใหญ่ที่สุดในองค์กรพุทธทั้งหลายของยุโรป  เขาได้พบกับบุคคลที่สำคัญในวงการพุทธศาสนามากมายเช่น  DAISETZ SUZUKI นักปราชญ์พุทธนิกาย ZEN และเขาเคยมาประชุมพุทธศาสนานา ๆ ชาติที่ประเทศไทย ในปี ค. ศ 1975 ทั้งสองผัวเมียได้นำเอาหลักการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน ไปเผยแพร่ในตะวันตกในช่วงสงคามโลกด้วย  Christmas Humphreys   นั้นมีความรอบรู้ทางพุทธศาสนามาก ซึ่งมีพื้นถานมาจากการแปลคัมภีร์ทางพุทธศาสนาจากภาษาต่าง ๆ เช่น ภาษาบาลี สันสกฤต จีน ทิเบต และญี่ปุ่น  

                        Christmas Humphreys นอกจากจะมีผลงานที่เป็นการทำงานให้แก่พุทธศาสนาเช่น การตั้งพุทธสมาคม และงานเผยแพร่พุทธศาสนาแล้ว เขายังมีงานเขียนหนังสือพระพุทธศาสนาเผยแพร่พุทธธรรมจำนวน 13 เล่ม  หนังสือทุกเล่มเป็นหนังสือที่อ่านง่าย เข้าใจในพุทธธรรมเป็นอย่างดี เล่มสุดท้ายชื่อ The Buddhist way of  Life พิมพ์เผยแพร่ใน พ.ศ. 2512 (ค.ศ. 1969) ในปี  พ.ศ.2488 เขาได้เสนอหลัก “หลักการพระพุทธศาสนา 12 ข้อ  Twelve Principles แก่ชาวพุทธทั่วโลก

หลัก 12 ประการตามแนวทางพระพุทะศาสนา  (Twelve Principles)มีดังนี้

1.            การนำตัวเองไปสู่ความหลุดพ้น เป็นหน้าที่ที่ควรทำตอนที่ยังมีโอกาสของทุก ๆ คน  เปรียบเหมือนบุคคลใดหนึ่ง ที่ถูกยิงด้วยลูกศรที่มีพิษ บุคคลดั่งกล่าวควรที่จะรีบถอด เอาลูกศรออกจากตน ดีกว่าที่จะเสียเวลาไปถามว่าใครเป็นคนยิง ยิงมาไกลเท่าไร ใครเป็นคนทำลูกศรนั้น มันยังมีโอกาสที่จะทำให้เราบรรลุถึงสัจธรรมได้ ถ้าเราลงมือปฏิบัติตามแนวทางแห่งมรรค เพราะฉะนั้นเราพึ่งมาศึกษาชีวิตตามที่มันเป็นจริง ตามแนวทางที่ถูกต้อง และประสบการในชีวิตของตน  

2.            สัจธรรมของ สังสารวัฏ ข้อแรกก็คือกฎแห่งการเปลี่ยนแปลง หรือความไม่เที่ยงแท้แน่นอนนั้นเอง ทุกสิ่งทุกอย่างที่มันปรากฏขึ้นมา นับจากเม็ดโมเลกุลเล็ก ๆ จนถึงสิ่งที่ใหญ่ที่สุด จากความคิดที่เล็กน้อย จนถึงความคิดอันกว้างขวาง มีอำนาจเป็นจอมราชันก็ตาม ล้วนตั้งอยู่ในกฎของการวนเวียนอันเดียวกัน โดยการเกิด แก่ เจ็บ ตาย ไปในที่สุด ชีวิตเป็นกระบวรการที่เกิดขึ้นอยู่ตลอดเวลาในตัวของมันเอง และแสดงออกมาในรูปแบบใหม่อยู่เสมอ “ชีวิตเป็นดั่งสะพาน ข้ามที่ไม่มีประโยชน์อะไรเลย” ชีวิตเป็นเพียงแต่กระบวรการไหลเข้าไหลออกเท่านั้น ดังนั้น หากบุคคลผู้ใดก็ตามที่ยึดติดในสารีระ ร่างกายแล้ว ถึงแม้ว่าเขาจะเป็นใหญ่สักเพียงใด เขาก็ย่อมที่จะเป็นทุกข์เพราะไม่เห็นตามความเป็นจริง  

3.            จิตวิญญาณก็ยังตกอยู่ในกฎแห่งการเปลี่ยนแปลงอย่างเท่าเทียมกัน  ในชีวิตของมนุษย์ของพวกเราไม่มีสิ่งใดที่เป็นสิ่งที่เป็นชั่วนิรันดร และไม่มีการเปลี่ยนแปลงไป มีเพียงความไม่มีตัวตนที่เป็นปรมัตถะสัจจะเท่านั้น   ที่เป็นสิ่งที่อยู่เหนือความเปลี่ยนแปลงทั้งหลายทั้งปวง ทุกๆสังสารวัฏ  รวมทั้งมนุษย์พวกเราก็รวมอยู่ในสัจธรรมอย่างชัดเจน ไม่มีมนุษย์คนใดที่เป็นเจ้าของของการไหลออกไหลเข้าของการเปลี่ยนแปลง เช่นเดียวกับหลอดไฟฟ้าที่ประกายแสงแวววาวเพราะอาศัยกระแสไฟฟ้าฉันนั้น  

4.             จักวารอันกว้างใหญ่นี้ เป็นกระบวรการทางธรรมชาติ ที่แสดงออกมา ทุกๆอย่างย่อมที่จะเกิดมาได้ เพราะเหตุและปัจจัยนั้นฉันใด  จิตสำนึกและบุคลิก ของคนเราเกิดขึ้นได้เพราะอาศัยความนึกคิด และการกระทำ ที่เราสั่งสมมาจนเป็นนิสัยทั้งหมดของเรา  กรรม มีความหมายว่าการกระทำ ที่มีผลตอบสนอง ได้รวมเอาทุก ๆ ประกฎการและมวนมนุษย์พวกเรา  การที่เราเกิดมา และจะเป็นอะไรไปในอนาคต และจุดหมายปลายทางที่เราจะไป ก็ล้วนแต่เกิดเพราะกรรม โดยการคิดและการทำที่ถูกต้อง คนเราจะสามารถที่จะนำจิตวิญญาณของตนให้พ้นได้  การศึกษาและเข้าใจในชีวิตของตนจะทำให้บุคคลนั้นหลุดพ้นออกจากการเกิด กระบวรการที่กล่าวมานั้นมันรวมเอาช่วงเวลาทั้งหมด รวมทั้งชีวิตหลังความตายจากโลกมนุษย์  ไปประโลกเบื้องหน้า  แต่ทุกๆรูปแบบของชีวิต สูงสุดนั้นจะกร้าวไปสู่การตรัสรู้   

5.            ชีวิตมีหนึ่งเดียวและแบ่งแยกไม่ได้ ถึงแม้ว่ารูปแบบต่างๆ ของชีวิตนี้จะมีมากมาย มีการเปลี่ยนแปลงตลอดไป และตายได้ทุกเมื่อ  มีความจริงที่ไม่ตายถึงแม้ว่าทุกๆรูปแบบต้องตาย  จากการเข้าใจของการอยู่ร่วมกันของชีวิต ทำให้เกิดความเมตตาเกิดขึ้น ที่เป็นความรู้สึกต่อชีวิตของผู้อื่น ความเมตตาได้ถูก พรรณาว่าเป็นกฎแห่งความสามัคคีชั่วนิรันดร และคนผู้ที่ทำลายความสามัคคี จะเป็นทุกข์ตามที่เขาได้กระทำไว้ และทำให้เขาเองไม่มีวันพบหนทางที่จะบรรลุ  

6.            ชีวิตมีความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน ทุกๆภาคส่วนของร่างกายของเรามีความสำคัญเท่า ๆ กันทั้งหมด เพราะความโง่เขลาเบาปัญญาของมวลมนุษย์เราเอง ที่ทำให้คนเรามักคิดอยู่เสมอว่า ตนเองจะสามารถพยายามเพื่อผลประโยชน์ส่วนตัวของเขาให้ประสบผลสำเร็จ และความเห็นแก่ตัวของความอยากโดยตรงที่ผิดพลาดร้ายแรงเป็นเหตุ พระพุทธเจ้าได้สอนอริยสัจ 4 อย่างดั่งนี้  

Ø การมีอยู่ทั่วทุกหนทุกแห่งของความทุกข์  

Ø เหตุแห่งทุกข์และความอยากโดยตรงที่ผิดพลาด  

Ø การบำบัดรักสาทุกข์และการเอาเหตุแห่งทุกข์ออก 

Ø ด้วยการปฏิบัติตามเส้นทาง อริมรรคมีองค์แปด ของการพัฒนาตนเองซึ่งเป็นเส้นทางแห่งการนำไปสู่การสิ้นสุดแห่งทุกข์

7.            มรรคมีองค์แปดประกอบมี

Ø ความคิดชอบหรือว่าความเข้าใจขั้นพื้นฐาน

Ø จุดประสงเป้าหมายหรือแรงจูงใจที่ถูกต้อง

Ø วาจาชอบ

Ø การกระทำชอบ

Ø การเลี้ยงชีพชอบ

Ø ความเพียรชอบ

Ø ความระรึกชอบหรือการพัฒนาจิตใจ

Ø การตั้งสมาธิชอบ ซึ่งเป็นเส้นทางนำไปสู่การตรัสรู้อย่างเต็มเปรี่ยม 

ดั่งที่ทางพระพุทธศาสนา เป็นศาสนาแห่งวิถีทางแห่งชีวิต ไม่ใช่เป็นเพียงแต่ทฤษฏีเท่านั้น มันยังเป็นเส้นทางที่ประเสริฐที่สุด  ที่มีความสำคัญต่อการปดปล่อยตัวเองออกจากทุกข์  ด้วยการไม่ทำความชั่ว ทำแต่ความดี และทำจิตใจของตัวเองให้บริสุทธิ์ผุดผ่อง นี้เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้าทุกๆพระองค์

8.            ความจริงในสัจทำเป็นอจินไตย  และคุณสมบัติของพระผู้เป็นเจ้าก็ไม่ใช่ความจริงที่สูงสุดของความจริงแต่อย่างไร แต่พระพุทธเจ้าให้เหตุผลว่า ความเป็นมนุษย์สามารถที่จะตรัสรู้ได้ และเป้าหมายของชีวิตนั้นก็คือการบรรลุเป็นพระอรหันต์ นั้นก็คือการตรัสรู้สภาวะของจิตคือพระนิพพาน  ความเป็นพุทธนั้น มีในมนุษย์ทุกคนและชีวิตทุก ๆ ชีวิต  เพราะฉะนั้นพวกเราก็จะเป็นไปตามที่ตัวเองตั้งความหวังเอาไว้แล้วประพฤติตาม ก็จะสามารถเป็นพุทธได้

9.            หนทางแห่งมรรคเริ่มจากจุดที่เราคิดจนถึงการปฏิบัติ ให้ถึงความหลุดพ้นคืออริยมรรค ออกจากความอยากคือตันหา  นำไปสู่ความสงบและกระบวรการพัฒนาตนเอง ระหว่างทางตรงกันข้าม คือหลีกเลี่ยงจากสิ่งที่เคร่ง และหย่อนยานจนเกินไป  พระพุทธองค์ได้เดินตามทางสายนี้จนถึงความสิ้นสุดแห่งทุกข์ ในที่สุด ศรัทธาในทางพระพุทะศาสนานั้นต้องเป็นศรัทธาที่ประกอบไปด้วยเหตุผล  ซึ่งผู้ที่แนะนำเรานั้นเป็นผู้ที่ได้ประพฤติ ปฏิบัติด้วยตนเอง จึงจะเป็นประโยชน์ต่อพวกเราที่จะปฏิบัติตาม ผู้ปฏิบัติตามต้องปฏิบัติให้เห็นตัวจริงว่า กายและจิตต้องเท่าเทียมกัน “พระพุทธองค์เป็นผู้ประเสริฐที่สุดในหมู่สัตว์ทั้งหลาย

10.    พระพุทธศาสนาเน้นหนักใส่ความตั้งใจภายใน และการฝึกสมาธิ ซึ่งนำไปสู่การพัฒนาปัญญาภายในใจแห่งชีวิต  ชีวิตประจำวันที่ผ่านไปทุกวันมีความสำคัญสำหลับพวกเรา และความเยือกเย็นในทุกขณะของจิต เรามีความจำเป็นที่สุดที่ทำให้ชีวิตของเราสมดุล พุทธศาสนิกชนควรมีสติ ระมัดระวังทุกเมื่อ งดเว้นจากการเอาจิตและอารมณ์ไปยึดติดในการยั่วยุของกิเลส บุคคลใดที่ภาวนาเป็นประจำ และรู้แจ้งว่าทุกอย่างเกิดมาจากการกระทำของตนจะช่วยให้เขาสามารถควบในสิ่งที่จะเกิดขึ้นแก่เขาได้

11.     พระพุทธเจ้าตรัสว่า “เราสามารถนำตนให้ถึงความหลุดพ้นได้ด้วยวิริยะ และความไม่ประมารถ” ทางพุทะศาสนาของพวกเราให้รู้ว่า ตนนั้นแหละสามารถรู้ถึงสัจได้ด้วยตน โดยไม่อาศัยอำนาจวิเศษอันใด  ตัวของเราเองคืออำนาจพิเศษ มนุษย์เราทุกคนล้วนแต่เป็นทุกข์เพราะการกระทำของตนเองทั้งนั้น เพราะฉะนั้นเราควรเรียนรู้ ว่าเราควรจะวิ่งวอนหาพระพุทธเจ้า หรือพระผู้เป็นเจ้าทั้งหลาย ให้มาป้องกันโพยภัยที่เกิดจากตน  พระภิกษุเป็นครูบาอาจารย์เป็นแบบอย่างที่ดี และวางตัวเป็นกลางเหมือนบุรุษไปรษณีย์  พระท่านได้ใช้วิริยะสูงสุดในการปฏิบัติ  ในทุกๆศาสนาและปรัชญาไม่มีบุคคลใดที่จะสามารถไปแทรกแซง ยุ่งเกี่ยวกับปณิธานของท่านได้

12.    พระพุทธศาสนาไม่ใช่ศาสนาที่มองโลกในแง่ร้าย  หรือหลีกเลี่ยงทุกอย่าง และไม่ใช่ศาสนาที่ปติเศษการมีอยู่ของพระเจ้าหรือวิญญาณ เพราะฉะนั้นศาสนาพุทธของพวกเราจะอยู่ระหว่างสองย่างที่กล่าวมาข้างบนนี้  ในทางกับกันพุทธศาสนาเป็นระบบแห่งความนึกคิด ศาสนา วิทยาศาสตร์  จิตวิทยา และวิถีชีวิต ซึ่งตั้งอยู่ในพื้นถานแห่งเหตุผล ที่สามารถนำมาประพฤติปฏิบัติตาม และเป็นสิ่งควรน้อมนำมาใส่ตน นับเป็นเวลาสองพันกว่าปีมาแล้วในอดีตที่พระพุทะศาสนาของพวกเราได้ยกระดับ จิตวิญญาณของมวลมนุษย์เกือบหนึ่งส่วนสามของมนุษย์ ในโลก พระพุทธศาสนาเป็นสิ่งที่น่าสนใจ และต้องการของชาวตะวันตก เพราะว่ามันเป็นศาสนาที่ไม่เชื่อในสิ่งต่างๆโยง่าย  เป็นศาสนาแห่งเหตุผลเป็นน่าเชื่อถือได้ เราสามารถศรัทธาด้วยจิตใจของเราโดยอาศัยเหตุผลนั้น  พระพุทธศาสนานั้นสามารถท้าทายด้วยการเข้ามาพิสูจน์ด้วยตัวของเราเอง และเป็นศาสนา ปรัชญา จิตวิทยา  จริยธรรม และศิลปะ   และเป็นศาสนาที่ชี้บอกให้คนเรารู้ว่าตัวเราเองเป็นผู้สร้างชีวิตของตนเองในชาตินี้และชาติต่อ ๆไป

      จากการศึกษาชีวิตและผลงานของ Christmas Humphreys เห็นได้ว่าเพราะเขาเป็นคนแสวงหาสิ่งแปลกใหม่ และเป็นคนสนใจคนอื่น ทำให้ชีวิตของเขาหันรับเอาพุทธศาสนา ที่เสามารถหาคำตอบที่เป็นไปตามเหตุผล และมีหลักการที่สามารถพิสูจน์ได้ คงเหมือนกับนักปราชญ์ทุกคนที่รู้ว่าอะไรเป็นสิ่งที่ดีเขาก็จะทุ่มเทให้แก่สิ่งนั้น Christmas Humphreys ดูได้จากผลงานของเขาจะเห็นได้ว่าเขาสามารถที่จะนำแก่นพุทธศาสนาทั้งหมดมาเขียนเป็นหลักการ โดยไม่ทำให้ผู้อ่านรู้สึกว่าเป็นเถรวาท หรือมหายาน แต่เป็นแก่นพุทธศาสนาโดยรวม ที่สามารถแสวงหาสัจธรรมนั้นได้โดยไม่ต้องสงสัย  นอกจากจะเป็นหนังสือธรรมที่ดีมากมายแล้วเขายังได้เขียนบทความในวารสาร ทางพุทธศาสนาที่มีชื่อว่า “ทางสายเอก” มาเป็นประจำนอกนี้ยังได้เป็นผู้บรรยาย สนับสนุนทุนในการก่อตั้งสมาคม   จนถึงวาละสุดท้ายแห่งชีวิต เขาเสียชีวิตในปี ค.ศ. 1983 (พ.ศ. 2526) รวมอายุได้ 82 ปี

            สรุปรวมแล้ว Christmas Humphreys เป็นพุทธทาส เป็นอุบาสกที่ค้ำจุลพุทธศาสนาที่แท้จริง เขาได้น้อมนำเอาหลักธรรมที่พระพุทธองค์ตรัสดีแล้วมาใส่ตน และเผยแพร่แก่ชาวโลกสืบต่อไป

ดูรายระเอียดได้ใน เมธีตะวันตกชาวพุทธของพันเอกพิเศษ นวมสงวนทรับย์

               www.blavaskytrust.org.uk         

********************************************************************

โดย ดี.ที.ซูซูกิ

1. ไม่มีการสัญญาใดๆ เพียงทำในสิ่งที่คุณทำแล้วสนุกมากที่สุด2. ไม่มีการเซ็นสัญญาใดๆ เพียงทำในสิ่งที่ไม่ต้องการลายเซ็นใดๆ3. ไม่ต้องนำเสนอสิ่งใดๆ เพียงแบ่งปันในสิ่งที่คุณมีกับผู้คนที่แสดงความสนใจ4. ไม่คาดหวังกับสิ่งใดๆ เพียงสนุกกับสิ่งที่คุณมีอยู่ ซึ่งมันมากมายแล้ว5. ไม่ปรารถนาสิ่งใดๆ เพียงสร้างการสำรองไว้และความปรารถนาในสิ่งต่างๆ จะจางหายไปเอง6. ไม่ต้องสร้างสรรค์สิ่งใดๆ เพียงตอบสนองอย่าง
โดย ดี.ที.ซูซูกิ
 . ไม่มีการสัญญาใดๆ เพียงทำในสิ่งที่คุณทำแล้วสนุกมากที่สุด
2. ไม่มีการเซ็นสัญญาใดๆ เพียงทำในสิ่งที่ไม่ต้องการลายเซ็นใดๆ
3. ไม่ต้องนำเสนอสิ่งใดๆ เพียงแบ่งปันในสิ่งที่คุณมีกับผู้คนที่แสดงความสนใจ
4. ไม่คาดหวังกับสิ่งใดๆ เพียงสนุกกับสิ่งที่คุณมีอยู่ ซึ่งมันมากมายแล้ว
5. ไม่ปรารถนาสิ่งใดๆ เพียงสร้างการสำรองไว้และความปรารถนาในสิ่งต่างๆ จะจางหายไปเอง
6. ไม่ต้องสร้างสรรค์สิ่งใดๆ เพียงตอบสนองอย่างดีต่อสิ่งที่เข้ามาหาคุณ
7. ไม่ชักจูงผู้อื่น เพียงทำให้พวกเขาสนุก
8. ไม่ทำให้เกิดการหลั่งของสารอะดรีนาลีน เพียงเพิ่มคุณค่าและรู้สึกตื่นเต้นไปกับมัน
9. ไม่ต้องกระตุ้นใคร เพียงปล่อยให้คุณภาพขายตัวมันเอง
10. ไม่ต้องแก้ไขอะไร เพียงรักษาตัวคุณเอง
11. ไม่ต้องวางแผนใดๆ เพียงเดินตามเส้นทางที่มีการต่อต้านน้อยที่สุด
12. ไม่ต้องเรียนรู้อะไร เพียงปล่อยให้ร่างกายของคุณซึมซับมันทั้งหมดเพื่อคุณ
13. ไม่ต้องเป็นแบบอื่น เพียงเป็นให้มากขึ้นในสิ่งที่คุณเป็นอยู่แล้ว
14. ไม่ต้องเปลี่ยนแปลงอะไร เพียงพูดความจริงและสิ่งต่างๆ จะเปลี่ยนแปลงด้วยตัวของมันเอง
Archetype of Wholeness
วัฏฏะแห่งธรรมชาติในรูปของวงกลม
The Natural Cycle Seen through Circles

วงกลมถูกใช้ในทางสัญลักษณ์เพื่อแสดงวงจรที่สมบูรณ์ของชีวิตเรา ไม่ว่าจะเป็นการบูชาพระอาทิตย์ นิยายปรัมปรา หรือศาสนศิลปะ วงกลมก็แสดงให้เห็นแง่มุมที่มีชีวิตที่สุดของการมีตัวตนของเรา ซึ่งก็คือความสมบูรณ์ วงกลมก่อให้เกิดความรู้สึกสงบและสมบูรณ์มาทุกยุคทุกสมัย คาร์ล จุง (Carl Jung) เขียนไว้ในงานของเขาว่าวงกลมคือ “ตัวอย่างของความเป็นทั้งหมดตลอดกาล”
ความเชื่อมโยงของเรากับวงกลมนั้นค่อนข้างชัดเจน เราถูกโอบล้อมด้วยวงกลมของขอบฟ้า เราอาศัยอยู่ในดาวเคราะห์ทรงกลมที่โคจรเป็นวงรอบดวงอาทิตย์ภายใต้โดมขนาด มหึมาที่พร่างพราย เราได้รับความรักจากดวงจันทร์ ศิลปะให้ความสำคัญกับรูปร่างในธรรมชาติที่สะท้อนวงกลมที่เป็นนามธรรมนี้ ตั้งแต่แหวน รูปทรงกลม ไปถึงวงล้อ เราประดับรัศมีไว้เหนือศีรษะของเหล่านักบุญ และเต้นระบำอันศักดิ์สิทธิ์เป็นวงกลม
มีตัวอย่างการใช้วงกลมมากมายในพุทธศาสนา เราเรียกคำสอนของพระพุทธเจ้าว่า “ธรรมจักร” หรือกงล้อแห่งความจริง เซนต่อยอดคำสอนนี้ โดยกล่าวว่าเมื่อกงล้อแห่งธรรมหมุน มันหมุนไปในทั้ง 2 ทิศทาง ศาสนาพุทธสายทิเบตมีการฝึกทำ “มันดาละ” ภาพวงกลมที่แสดงถึงจักรวาลและแง่มุมต่างๆ เพื่อฝึกความสงบของจิตใจ สำหรับเซนแล้ว คือ “เอ็นโซ” (enzo) หรือการวาดภาพวงกลม

เอ็นโซเป็นเรื่องสามัญที่สุดในการวาดภาพแบบเซน มันเป็นสัญลักษณ์ของการรู้แจ้ง พลัง และจักรวาล เป็นการแสดงผลแห่งการกระทำและปัจจุบันขณะ เอ็นโซเป็นวิชาที่ลึกซึ้งที่สุดในบรรดาภาพเขียนแบบเซนที่เรียกว่า “เซนงะ” (zenga) เชื่อกันว่าคุณลักษณะของศิลปินจะแสดงออกมาอย่างชัดเจนผ่านวิธีที่เขาหรือเธอวาดเอ็นโซ คนที่มึจิตและวิญญาณที่สมบูรณ์เท่านั้นจึงจะวาดเอ็นโซที่แท้จริงได้ ศิลปินบางคนฝึกเขียนเอ็นโซทุกวันเพื่อฝึกฝนจิตใจ
แม้รูปร่างของเอ็นโซจะดูไม่ซับซ้อน แต่แก่นของมันกลับยากที่จะเข้าถึงหรือให้คำจำกัดความ ด้านหนึ่งมันเป็นเพียงภาพวงกลมที่เขียนด้วยการลากพู่กันเพียงครั้งเดียวภาย ในหนึ่งลมหายใจ อีกด้านหนึ่งเอ็นโซเป็นตัวแทนของความสมบูรณ์ของช่องว่าง บางคนบอกว่าเอ็นโซไม่มีความหมายที่แท้จิรง ขณะที่บางคนยืนยันว่ามันชี้นำและแสดงให้เห็นการกระทำต่อเนื่องอย่างไม่หยุด ยั้งในช่วงเวลาที่ผ่านมา เมื่อผู้ชมดูภาพเอ็นโซ ภาพจะสื่อสารและได้รับการชื่นชมได้ในหลายระดับขึ้นอยู่กับความแข็งแกร่งของ จิตใจผู้ชม
รูปร่างของเอ็นโซต่างกันไปตั้งแต่ภาพที่เป็นสมมาตรไปจนถึงภาพที่ไม่เป็นรูป เป็นร่าง ฝีแปรงบางและนุ่มนวลไปจนเส้นกว้างและรุนแรง เอ็นโซหลายภาพมีข้อความหรือกลอนสั้นๆ ที่เรียกว่า “ซัง” (san) ประกอบ ศิลปินอาจเป็นคนเขียนขึ้นเองหรือเป็นผู้ชมที่เขียนวิจารณ์ภาพ เพื่อทำให้บริบททางศาสนาหรือจิตวิญญาณชัดเจนและลึกซึ้งยิ่งขึ้น ภาพเอ็นโซทำหน้าที่เป็นข้อความหรือคำถามที่ขัดแย้งที่มองเห็นได้ หรือเป็นการสาธิตที่ชี้หรือแนะให้เห็นธรรมชาติของความจริง มันสะท้อนให้เห็นความเข้าใจของศิลปินว่าที่สุดแล้วคำพูดและภาพใดๆ ก็ไม่สามารถแสดงให้เห็นความเป็นจริงได้อย่างสมบูรณ์ อาจารย์เซนจึงพยายามชี้ให้เห็นเรื่องนี้อย่างตรงไปตรงมาที่สุดเพื่อช่วยให้ เราเห็นธรรมชาติที่แท้ของความจริงแทนที่จะมานั่งอธิบาย
ความสำคัญของการชี้แนะอย่างตรงไปตรงมาภายใต้การฝึกฝนทางศาสนาเป็นสิ่งที่สืบทอดและขัดเกลากันมาในศาสนาพุทธนิกายเซน ท่านโพธิธรรมผู้ก่อตั้งเซนนิยามธรรมเนียมนี้ไว้ดังนี้
“...การส่งผ่านที่อยู่เหนือสิ่งที่เขียน
ไม่ต้องอาศัยคำพูดหรือตัวอักษร
ชี้ตรงไปยังจิตใจของมนุษย์
และการตระหนักถึงการรู้แจ้ง...”
การ ชี้นำมีหลายแบบ แต่ที่สำคัญและเกี่ยวข้องกับรายงานเล่มนี้มากที่สุดคือการที่ศิลปะทำหน้าที่ นำปัญญาไปสู่คำถามที่ขัดแย้งซึ่งเป็นพื้ยฐานของคำสอนเซนเกือบทั้งหมด หลายร้อยปีมาแล้วที่เอ็นโซเป็นแนวทางให้พระและผู้ฝึกฝนแก้ปมอันซับซ้อนของ เงื่อนคำถามที่ปรมาจารย์ตั้งไว้ บางครั้งเอ็นโซก็ปรากฏในคำถามที่ขัดแย้งนี้เอง

ในสมัยคามาคุระ (Kamakura, ค.ศ. 1200-1350)มีความเจริญรุ่งเรืองด้านการผสมผสานวัฒนธรรมแบบเซน โดยสามารถหลอมรวมศิลปะ วิถีชีวิต และคำสอนทางศาสนาให้เป็นเอกภาพ ศิลปะเหล่านี้ได้พัฒนาเป็น “ฉะโด” (chado) หรือศิลปะการชงชา ขลุ่ยไม้ไผ่ การจัดสวน ละครโน (no) เครื่องกระเบื้อง “คิวโด” (kyudo) หรือการยิงธนู และที่สำคัญที่สุดคือ “โชโด” (shodo) หรือภาพเขียนและบทกวี โด แปลว่าทาง ศิลปะเหล่านี้ถูกเปรียบเป็น “ทาง” เพราะมันเป็นลายแทงแห่งศาสตร์ในการขัดเกลาความเข้าใจตนเองของศิลปินและความ เข้าใจในธรรมชาติของควมจริง เมื่อศาสตร์เหล่านี้รวมกันจึงกลายเป็นสิ่งที่รู้จักกันในนาม “ศิลปะที่ไร้ศิลปะของเซน” เทคนิคต่างๆ ได้รับการถ่ายทอดต่อกันมา และใช้เป็นเครื่องมือหลักในการสื่อสารความจริงแบบเซน
ศิลปะ แบบเซนแตกต่างจากพุทธศิลป์แขนงอื่นๆ เนื่องจากไม่ได้เป็นสัญลักษณ์แทนสิ่งอื่น จุดประสงค์ของเซนไม่ได้อยู่ที่การทำให้ประสบการณ์ทางศาสนาของผู้ที่เลื่อมใส ลึกซึ้งขึ้น ไม่มีการใช้ศิลปะแบบนี้ในการบูชา พิธีกรรม หรือการสวดภาวนา ไม่แม้แต่ใช้เพื่อทำให้รู้สึกถึงความเปิดเผย การมีสติรู้ตัว หรือความอ่อนไหวต่อคำสอนทางจิตวิญญาณ ศิลปะแบบเซนในฐานะ

John Daido Loori, Enso, UK: Weatherhill Boston&London, 2007, Page xiii

ศิลปะอันศักดิ์สิทธิ์เป็นการแสดงสิ่งที่เหนือคำบรรยายอย่างตรงไปตรงมา มันช่วยเปลี่ยนความเข้าใจของเราต่อตัวเองและจักรวาล มันทำให้สิ่งที่มองไม่เห็นมีรูปร่าง

ในศิลปะเซนแบบดั้งเดิม ภาพเขียนและการเขียนอักษรทำหน้าที่เป็นวาทกรรมทางสายตา ขณะที่บทกลอนสื่อถึงแก่นแห่งความไร้คำพูดของเซน ดี.ที. ซูซูกิ (D.T. Suzuki) กล่าวถึงรูปแบบที่มีเอกลักษณ์เหล่านี้ว่า

“...ศิลปะ แห่งเซนไม่ได้มีจุดหมายเพื่อการใช้งาน หรือเพื่อความบันเทิงทางสุนทรียะ แต่เพื่อฝึกฝนจิตใจอย่างหนักเพื่อให้จิตสื่อสานกับความจริงสูงสุด...”

นอกจากนี้ยังมีมรดกทางวัฒนธรรม วรรณกรรม และศิลปะของเซนที่เรายังค้นไม่พบ เมื่อรากแห่งการฝึกฝนและปฏิบัติได้หยั่งลงบนฝั่ง ก็ถึงเวลาชื่นชมกับแง่มุมอื่นๆ ของมรดกทางวัฒนธรรม พร้อมกับทำให้เราเข้าใจศิลปะที่ไร้ศิลปะของเซนยิ่งขึ้น
อย่างไรก็ตาม ที่สุดแล้วเราควรพิจารณาเอ็นโซที่ไม่มีเหตุผลหรือชี้ไปยังการดำรงอยู่ของสิ่งต่างๆ นอกจากตัวเอง มันดำรงอยู่อย่างสมบูรณ์ไร้ที่ติ และมีคุณค่าทางศิลปะในตนเอง เอ็นโซเป็นรางวัลแก่ตัวเอง มันไม่มีเหตุอื่นนอกเหนือจากตัวเอง และไม่ส่งผลอื่นๆ นอกเหนือจากตัวเองเช่นกัน ผลผลิตของเอ็นโซคือเอ็นโซ
“...วงกลมนี้วงเดียว
ไม่มีพระองค์ใดกระโดดข้ามไปได้...”
การใช้ภาพวงกลมในพุทธศาสนาสามารถสืบย้อนไปได้ถึงตำนานพระพุทธศากยมุนี (ประมาณ 563 ปีก่อนคริสต์กาล) อาจารย์เซนท่านหยุนเหมิน (Yun-men) อ้างว่าพระองค์ทรงยกพระหัตถ์ชี้ไปบนสวรรค์หลังประสูติ แล้วเดินเป็นวงกลม 7 ก้าว และประกาศองค์เป็นผู้ทรงเกียรติ การเวียนเทียนรอบบริเวณที่ศักดิ์สิทธิ์ เช่น เจดีย์นั้นเป็นประเพณีพุทธมาแต่โบราณ อย่างไรก็ตาม แนวคิดพุทธยุคแรกๆ ให้ความสนใจสัญลักษณ์รูปกลมน้อยกว่าความว่างเปล่า คตินี้พัฒนาถึงขีดสุดในสมัยพระกปิมล (Kapimala) พระสังฆปรินายกองค์ที่ 13 ของอินเดีย (ศตวรรษที่ 2-3) ผู้ซึ่งถูกเอ่ยถึงใน Denkoroku ของอาจารย์ชาวญี่ปุ่น ท่านเคซัง โจคิน (Keizan Jokin ค.ศ.1268-1325) ท่าเคซังเขียนถึงพระองค์ไว่ว่า เมื่อท่านเคาะความว่างเปล่าก็จะเกิดเสียงสะท้อน เสียงต่างๆ จึงกังวานขึ้น การเปลี่ยนแปลงความว่างเปล่าให้กลายเป็นสิ่งต่างๆ เป็นเหตุผลว่าทำไม
D.T. Suzuki, Zen and Japanese Culture, UK: Princeton University Press, 1959,Page 31
Victor Sogen Hori, Zen Sand, USA: University of Hawaii Press, 2003, Page 469

รูปร่างและรูปทรงจึงมีความหลากหลาย ท่านจึงไม่ควรคิดว่าความว่างเปล่าไม่มีรูปร่างหรือไม่มีเสียง หากพิจารณาให้ดีแล้ว สิ่งนี้ไม่อาจเรียกได้ว่าที่ว่าง แต่ก็ไม่อาจเรียกได้ว่ามีอยู่เช่นกัน
พระสังฆปรินายกทรงถ่ายทอดคำสอนของท่านไปยังพระโพธิสัตว์นาครชุน (Nagarjuna) ซึ่งได้เชื้อเชิญท่านไปเยี่ยมและมอบแก้วสารพัดนึกให้ พระโพธิสัตว์นาครชุนจึงถามว่า “นี่เป็นหินที่ล้ำค่าที่สุดในโลก มันมีรูปหรือไร้รูปกัน” พระกปิมลตอบว่า “ท่านรู้จักแต่มีรูปหรือไร้รูป ท่านไม่รู้ว่าหินนี้มีรูปหรือไร้รูป และท่านยังไม่รู้ว่าอัญมณีนี้ไม่ใช่อัญมณี” ถึงตอนนี้พระโพธิสัตว์นาครชุนจึงเห็นแจ้ง และกลายเป็นพระสังฆปรินายกองค์ที่ 14 พร้อมกันนั้นยังมีความเชื่ออีกว่า พระโพธิสัตว์นาครชุนเป็นผู้แรกที่เขียนปรัชญาปารมิตาสูตร (Prajnaparamita-sutra) หรือพระสูตรแห่งปัญญาแห่งการรู้แจ้ง ซึ่งเป็นบทที่เก่าแก่ที่สุดมีอายุย้อนไปถึง 100 ปีก่อนคริสต์กาล และเป็นพระสูตรที่เป็นรากฐานของพุทธแบบมหายาน ในพระสูตรบทนี้ แนวคิดที่ว่า “ช่องว่าง” แสดง “ความว่างเปล่า” หรือ “ความไม่มี” พัฒนาล้ำหน้างานเขียนชิ้นก่อนๆ ไปมาก นอกจากนี้พระสูตรบทนี้ยังทำให้เกิดแนวคิดเรื่องการเป็นอยู่ สภาวะสูงสุดของการดำรงอยู่ แนวคิดทั้งสองนำไปสู่การรู้แจ้งที่สมบูรณ์ หรือสิ่งที่เป็นอยู่ขณะนี้คือการรู้แจ้งอย่างสมบูรณ์ไม่มีใดเปรียบ ผลแห่งการกระทำนี้ไม่มีเพิ่มหรือลด พระสูตรบทนี้ยังรวมมหาปรัชญาปารมิตาหฤทัยสูตร (Mahaprajnaparamitahridaya-sutra) ซึ่งกล่าวถึง
“...รูปร่างคือความว่างเปล่า ความว่างเปล่าคือรูปร่าง
รูปร่างไม่ใช่อย่างอื่นนอกจากความว่างเปล่า ความว่างเปล่าไม่ใช่อย่างอื่นนอกจากรูปร่าง
สิ่งที่มีรูปร่างคือความว่างเปล่า สิ่งที่ว่างเปล่านั้นคือรูปร่าง
ข้อนี้ใช้ได้กับอารมณ์ ความคิด ความเคลื่อนไหว และการแยกแยะ…”

ในปรัชญาปารมิตาสูตร พระโพธิสัตว์นาครชุนได้พัฒนาแนวคิดเรื่องสัมพันธภาพของท่านว่าด้วยทุกสิ่ง ดำรงอยู่ได้ด้วยอีกสิ่งหนึ่ง ดังนั้น ทุกสิ่งจึงเป็นเพียงความสัมพันธ์ต่อกันและไม่ได้มีแก่นใดๆ หรือเรียกได้ว่าว่างเปล่า แนวคิดนี้ค่อยๆ ถูกกลั่นกรองเข้าเป็นส่วนหนึ่งของเซน เซนมองว่าความคิดเรื่อง “สิ่งที่เป็นอยู่ขณะนี้” เป็นการรู้แจ้งในชีวิตประจำวัน เป็นการชื่นชมประสบการณ์และวัตถุที่เรียบง่ายธรรมดา และเป็นความคิดเกี่ยวกับการอยู่กับปัจจุบันขณะ

เมื่อมีการวาดภาพเอ็นโซมากขึ้น ความหลากหลายของแนวคิดหลักและคำอธิบายภาพก็เพิ่มขึ้นด้วย แม้ภาพเอ็นโซบางภาพจะไม่มีคำอธิบายประกอบ ภาพส่วนใหญ่จะมีข้อความหรือวลีที่สะท้อนแง่มุมคำสอนแบบเซน ชิบายามา เซ็นเค เขียนไว้ว่า “คุณจะเห็นจิตวิญญาณของผู้เขียนในคำอธิบายสั้นๆ นั้น นั่นเป็นลักษณะเฉพาะของเซน...การเลือกคำอธิบายมาจากนั้น คำอธิบายคือการแสดงออกถึงจิตวิญญาณ ในฐานะผู้ที่เชื่อในเซน หัวใจของผมถูกดึงไปในทิศต่างๆ ที่อธิบายไม่ได้”
โดยรวมแล้ว เอ็นโซแสดงให้เห็นคุณสมบัติเหลือคณานับของจักรวาล ทั้งความยิ่งใหญ่ อำนาจอันไร้ขีดจำกัด และปรากฏการณ์ธรรมชาติ แต่เอ็นโซยังสามารถแสดงช่องว่างได้อย่างง่ายดาย “ภายนอก-ว่างเปล่า ภายใน-ว่างเปล่า ทั้งภายในและภายนอก-ว่างเปล่า” ปกติแล้วภาพเอ็นโซมักสื่อถึงดวงจันทร์ซึ่งเป็นสัญลักษณ์แทนการรู้แจ้ง แต่ยังแสดงถึงภาพสะท้อนของพระจันทร์ในน้ำ สัญลักษณ์แทนความเปล่าประโยชน์ที่จะค้นหาความรู้แจ้งจากภายนอกตนเอง ถ้าจะไม่พูดในแง่ปรัชญา เอ็นโซก็สามารถสื่อถึงสิ่งต่างๆ ในชีวิตประจำวัน เช่น แป้งต้ม ข้าวปั้น ตะกร้า หรือถ้วยชากับจิตที่จดจ่ออยู่กับการดื่มในปัจจุบันขณะ
“วงกลมคือหน้าต่าง มันคือความสงบ ความเงียบ ความสมบูรณ์ และความสอดคล้อง มันคือทั้งหมดและหนึ่งเดียว ในทางกลับกัน รูปทรงที่มีมุมแสดงความขัดแย้ง ความขัดเคือง และความตื่นเต้น มันสื่อถึงการปกปิด ความไม่เท่ากัน ส่วนใดส่วนหนึ่ง และจุดเฉพาะ แนวคิดทั้งสองตรงข้ามกัน อย่างไรก็ตาม การพิจารณาภาพเอ็นโซของเซนในแง่มุมนี้นั้นผิดไปมาก ภาพเอ็นโซของเซนวาดเป็นวงกลม จุดศูนย์กลางของวงกลมซ่อนมุมต่างๆ ไว้ และวงกลมก็ถูกซ่อนอยู่ภายในมุมทั้ง 4 ทั้งวงกลมและมุมต่างปิดบังความเป็นหนึ่ง ในจุดกึ่งกลางของเอ็นโซ ความจริงเผยให้เห็นชีวิตและวิญญาณของวงกลมและมุมธรรมดา นี่คือวงกลมที่เหยือกเย็นที่สุด”
Shibayama Zenkei, Zenga No Enzo, Tokyo: Shunshusha, 1969,page 7
แนวคิดเรื่องกายของเถรวาท
แนวคิดเรื่องกายของเถรวาท

               ก่อน อื่นคงจะต้องเกริ่นเสียก่อนว่า  ความคิดที่แตกแยกกันในเรื่องกายนั้นมีปรากฏมานาน  และมีการอธิบายแก้กันอยู่ในระหว่างผู้ที่มีความเข้าใจแตกต่างกันเหล่านี้  นี่เป็นตัวอย่างอันดีของบรรดานักปราชญ์ในกาลก่อน  ที่พยายามนำเสนอแนวคิดที่ช่วยให้เกิดความเข้าใจในประเด็นธรรม  แม้การเผยแพร่หลักคิดต่าง ๆ  ในกาลก่อนยังไม่รวดเร็วและมีประสิทธิภาพดังในปัจจุบัน  แต่ท่านเหล่านี้ก็ได้ทำหน้าที่ของตนได้อย่างน่าสรรเสริญ

               ใน กถาวัตถุ (เรื่องใน  อภิธรรมปิฏก  เป็นคำถามตอบหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา)  ได้มีการอภิปรายถึงเรื่องการดำรงอยู่จริงของพระพุทธเจ้า  ทั้งนี้ก็เพื่อลบล้างความคิดของพวกที่ไม่เชื่อว่ามีพระพุทธเจ้าในประวัติ ศาสตร์และเนื้อความใน  กถาวัตถุ นี้เอง  ที่ถือเป็นความเห็นหลักที่สามารถอ้างได้  ว่าเป็นแนวคิดเรื่องกายที่เถรวาทมีอยู่

               แม้จะมีคำว่า  รูปกายและธรรมกาย (ธัมมกาย)  ในคัมภีร์บาลีในชั้นหลัง  โดยเริ่มต้นมาจากคัมภีร์ฝ่ายมหายาน  หรือกึ่งมหายานแต่ก็ไม่ได้หมายความว่าแนวคิดดังกล่าวจะถือกำเนิดเป็นรูป เป็นร่างเด่นชัดในแง่การปฏิเสธกายที่มีอยู่จริงของกายพระพุทธเจ้า (เรื่องราวต่าง ๆในพระสูตรหลายเรื่องมีนักปราชญ์วิเคราะห์เพิ่มเติมเข้ามาในการสังคายนา ครั้งหลัง ๆ  สำหรับพระอภิธรรมทั้งหมวดนั้น  เป็นการรจนาของนักปราชญ์ในการสังคายนาครั้งหลัง ๆ  เช่นกัน  การวิเคราะห์ถึงความน่าเชื่อถือของเรื่องเหล่านี้มีอยู่บ้างแต่ส่วนใหญ่ก็ ยอมรับว่าเป็นแนวคิดตามหลักพุทธศาสนาโดยมิได้แย้งว่าเป็นความเห็นที่แปลกแต่ อย่างใด  โปรดอ่านรายละเอียดเพิ่มเติมจาก  หมายเหตุใต้พระสูตรใน พระไตรปิฏกฉบับสำหรับประชาชนของอาจารย์สุชีพ  ปุญญานุภาพ  และการวิเคราะห์คำสอนเรื่องปฏิจจสมุปบาทในวิสุทธิมรรค  โดยท่านพุทธทาสภิกขุและเรื่องปฏิจจสมุปบาทในพุทธธรรมของพระธรรมปิฎก)  เรามีตัวอย่างเนื้อความใน  ในการกล่าวถึงรูปกาย  และธรรมกายไว้อย่างชัดเจน (โดยท่านพุทธโฆษพระพุทธโฆษาจารย์)  ได้อ้างไว้เมื่อประมาณ  พุทธศตวรรษที่ ๑๐ ดังนี้

               “โย ปิ  โส  ภควา  อสีติอนุพฺยญฺชนปติมณฺทิตทฺวตฺตึสมหาปูริสสกฺขณวิจิตฺตรูปกาโย สพฺพาการปริสุทฺธสีลกฺขนฺธาทิคุณรตฺน  สมิทฺธธมฺมกาโย  ยสมฺหตฺต  ปุญฺญมหตฺต....อปฺปฏิปุคฺคโล  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ.....”

               (พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น  ผู้มี “รูปกาย” อันวิจิตรงดงามประดับด้วยมหาบุรุษ  ๓๒ ประการ  และอนุพยัญชนะ (ลักษณะปลีกย่อยต่าง  ๆ)  ๘๐  ประการและเป็นผู้มี  “ธัมมกาย” อันบริสุทธิ์แล้วในทุกหนทางและเรืองรองด้วย  ศีล  สมาธิ  ฯลฯ  เต็มไปด้วย ความล้ำเลิศ  และคุณธรรม  เป็นผู้ตื่นแล้วอย่างเต็มที่  และไม่มีผู้ใดเสมอเหมือน)

               แม้แนวคิดของท่านพุทธ โฆษาจารย์จะถือเป็นหลักตามความจริง  แต่ท่านก็มิได้อาศัยหลักพื้นฐานในการยกอำนาจวิเศษเหนือมนุษย์ให้แก่พระ พุทธเจ้าแต่อย่างใดดังเราจะเห็นได้ชัดเจนขึ้น จากคัมภีร์  อัฏฐสาลินี (เป็นอรรถกถาธรรม สังคณี  ท่านแต่งไว้ที่อินเดีย  ก่อนจะเดินทางไปลังกา)  โดยกล่าวว่าในช่วงระยะเวลาสามเดือนที่พระพุทธเจ้า  เสด็จจากโลกมนุษย์ไปทรงเทศนาพระอภิธรรมแก่พระมารดาในสวรรค์นั้น  พระองค์ได้สร้างนิมิตตพุทธขึ้น  อันเป็นการจำลองพระองค์ขึ้นมาใหม่ให้มีลักษณะดังเดิมทุกประการ

               กล่าว กันว่า  นิมิตตพุทธ  นี้มิอาจแยกแยะความแตกต่างจากพระพุทธเจ้าองค์จริงได้  ทั้งน้ำเสียง  คำพูด  และแม้รัศมีแสงที่เปล่งออกมาจากพระวรกาย  พระพุทธเจ้าองค์ที่นิมิตขึ้นมานั้น  จะมองเห็นได้ก็เฉพาะแต่เทวดาในสวรรค์ชั้นสูงเท่านั้น  ส่วนเทวดาทั่วไป  หรือมนุษย์ในโลกไม่อาจมองเห็นพระพุทธเจ้าองค์นี้ได้เลย

กล่าว แต่เพียงสั้น ๆ ได้ว่า  ฝ่ายเถรวาทสมัยแรก ๆ นั้น  รับรู้ถึงแนวคิดเรื่องรูปกายของพระพุทธเจ้า  ว่าเป็นมนุษย์ทั่วไป  และถือว่าธรรมกายของพระองค์นั้นเป็นที่รวมของธรรมะ นั่นคือ คำสั่งสอนและกฎระเบียบที่จัดรวบรวมไว้นั่นเอง
เราอาจกล่าวได้ว่า แม้มีถ้อยความ  เนื้อความ  ข้อความใด ๆ  ในคัมภีร์บาลีที่ยกอ้างถึงรูปกาย  หรือธรรมกายก็ดี แต่โดยนัยแล้ว มิได้มีความหมายเกินกว่าที่กล่าวมาข้างต้นเลย แม้ปราชญ์ชั้นหลัง โดยเฉพาะฝ่ายเถรวาทก็มิได้ให้ความสำคัญในเรื่องนี้เลย  เพราะอาจมีแนวความคิดว่า  ธรรมกาย  เป็นของฝ่ายมหายาน ไม่ใช่ของฝ่ายเถรวาท  ก็เป็นได้

               ในสาย ตาของนักวิชาการฝ่ายมหายานก็มองว่า  “ธรรมกาย” มิได้เป็นของพุทธศาสนาฝ่ายมหายาน  ทว่า...”ธรรมกาย”  เป็นทั้งหมดของพระพุทธศาสนา  เพียงแต่คำว่า  “ธรรมกาย” มีอยู่มากมายในตำราที่อยู่ในครอบครองของพระพุทธศาสนาฝ่ายมหายาน เพราะเส้นทางสายไหมที่พาดผ่านระหว่างจีน  ญี่ปุ่น  ธิเบต  และอินเดีย  คือถนนสายพระพุทธศาสนา ที่ท่านเซี่ยนจาง  (ถังซำจั๋ง)  นำพระคัมภียร์แบกใส่หลังช้างจากนาลันทาพุทธมหาวิยาลัยมุ่งหน้าเข้าภูมิ ลำเนาแห่งตน ก่อนวาระที่พระพุทธศาสนาจะเลือนหายไปจากประเทศอินเดีย
แนวคิดเรื่อง  ตรีกาย

               แนว คิดเรื่อง  ตรีกาย  หรือกระทั่งเรื่อง  กาย  เองนั้น  นับเป็นศัพท์ที่แปลกใหม่สำหรับผู้ที่คุ้นเคยกับพุทธศาสนาฝ่ายเถรวาท  แนวคิดดังกล่าวแม้จะก่อสร้างตัวขึ้นในสำนักทางเถรวาทอย่างชัดเจน  แต่ก็ไปรุ่งเรืองเติบโตอยู่ในทางฝ่ายมหายานเสียมาก  ฉะนั้นเมื่อเอ่ยถึงเรื่องดังกล่าวในบ้านเรา จึงออกไปไม่คุ้นเคยกัน  แต่ทั้งนี้ก็ไม่ได้หมายความว่าแนวคิดนี้ไม่ได้มีในเถรวาทมิใช่เช่นนั้น

               แนว คิดเรื่องตรีกายนั้นบังเกิดขึ้นในช่วงต้น ๆ  ของอายุพระพุทธศาสนาและพัฒนาในกาลต่อมา  จุดนี้จึงกลายเป็นลักษณะบอกความแตกต่างของพุทธศาสนาฝ่ายเหนือ (คือมหายาน)  และฝ่ายใต้ (คือเถรวาท)  อย่างชัดเจน  ซึ่งเป็นเรื่องที่เกี่ยวโยงกับทรรศนะ  และอุดมคติเรื่องพระโพธิสัตว์ด้วย  เราคงไม่โยงถึงรายละเอียดที่ลึกซึ้งจนเกินไปนัก

               เริ่ม ต้นกันที่ว่า  ตรี-กายหรือกายสามคืออย่างไร  ตรีกายนั้นที่เด่นชัดก็คือ  ตามแนวคิดของฝ่ายมหายาน  ซึ่งมีพัฒนาการมาช้านาน  และยังมีลักษณะแปลก  แยกออกไปมากมาย  ทั้งโทกาย  ตรีกาย  จตุรกาย  เบญจกาย  เป็นต้น (กายสอง กายสาม  กายสี่  กายห้า  ตามลำดับ)  แนวคิดนี้เกี่ยวโยงกับการคิดเชิงลักษณะ  หรือบุรุษ ที่เป็นหลักในการเล่าเรื่องคือแต่เดิมนั้น  คัมภีร์ต่าง ๆ จะถือว่าพระพุทธเจ้าเป็นผู้เล่าเรื่องเหล่านั้นด้วยการใช้ภาษาง่าย ๆ  เพื่อให้ผู้อ่านรู้สึกว่าพระองค์มีอยู่จริงแต่ในสมัยต่อมามีการยกขึ้นเป็น ผู้อยู่เหนือกว่ามนุษย์  รายล้อมและเป็นที่เคารพสักการะจากสรรพชีวิตทั้งปวง ทั้งมนุษย์  เทวดา  ยักษ์  คนธรรพ์ ฯลฯ ทั้งบางครั้งยังมีปรากฏปาฏิหาริย์  ซึ่งอาจจะเล่าด้วยการใช้ภาษาอันวิจิตรและมีสำนวนโวหารเชิงกวีด้วย

               ใน คัมภีร์บาลีนั้นในพระสูตรจะเริ่มต้นด้วย  “เอวมฺเม  สุตํ...ข้าพเจ้าได้สดับมาแล้วดังนี้”  จากนั้นก็เล่าเรื่องที่ว่าพระพุทธเจ้าเคยเล่าไว้ และนำไปยังแก่นเรื่องที่ต้องการนำเสนอ  ซึ่งปกติจะใช้ภาษาอย่างง่าย ๆ แต่หากเป็นคัมภีร์ฝ่ายมหายาน (ซึ่งอาจจะใช้ภาษาสันสกฤต  จีน หรือทิเบตเป็นพื้น  จะแตกต่างออกไป  กล่าวคือ  การเปิดฉากจะเริ่มต้นด้วย  “เอวมฺมยา ศฺรุตํ” เป็นการเตรียมใจให้ผู้อ่านคอยติดตามเรื่องที่ยิ่งใหญ่เหนือความปกติของ เหตุการณ์ทั่วไป

               พระพุทธเจ้าในคัมภีร์มหายานนั้น  ไม่ใช่มนุษย์ธรรมดาที่เดินเหินในโลก  มิใช่พระโอรส  ของพระเจ้าสุทโธทนะ  ผู้ละทิ้งฐานะเดิมออกบวช  แล้วบรรลุโพธิญาณซึ่งก็จะก่อให้เกิดคำถามตามมาว่า  แล้วพระพุทธเจ้า  ที่สั่งสอนพระธรรมแก่ชาวโลกมาเมื่อ ๒,๕๐๐  กว่าปีแล้วนั้นเป็นใครกัน  คำถาม  นี้แหละถือเป็นที่มาของแนวคิดเรื่องกาย  และพัฒนาเป็นตรีกาย อันเป็นแนวคิดหลักที่ค่อนข้างเด่นชัดของฝ่ายมหายาน ซึ่งเรื่องนี้เป็นที่ศึกษาและถกเถียงกันมาก
แม้เรื่องตรีกายจะเป็นจุดแบ่งแนวคิด ระหว่างมหายาน และเถรวาทแต่พุทธศาสนาฝ่ายเถรวาทก็มิได้ปฏิเสธเรื่องกาย  เพียงแต่กล่าวถึงเพียง  ๒  กาย  คือรูปกาย และธรรมกาย
               นัก ปราชญ์ทางพุทธศาสนาอย่าง  ดี  ที่ ซูซูกิ  แสดงความเห็นว่าความคิดเรื่องมหาบุรุษผู้ไม่ตายนั้น (อย่างพระพุทธเจ้าในแนวคิดทางมหายาน)  เป็นแนวคิดสากล  เพราะในความรู้สึกแล้ว  คนเหล่านี้ยังไม่ตายอย่างแน่นอน  และคุณประโยชน์ที่มหาบุรุษได้สร้างไว้แก่โลกนับตั้งแต่อดีตและเป็นผลงานอัน โดดเด่น  ด้วยเหตุนี้คนที่มีคุณงามความดีสูงส่งก็ต้องเป็นผู้ไม่ตายอย่างแน่นอน  แต่ก็ใช่ว่าคนทั้งหมดจะมีแนวคิดตรงกันเช่นนี้  จึงเกิดการตั้งคำถาม  และมีความเห็นขัดแย้งกันมากมายในเรื่องดังกล่าว  ที่ได้ตั้งคำถามเรื่องลักษณะมหาบุรุษของพระพุทธเจ้า  ซึ่งเป็นเหตุให้เกิดแนวคิด  สัมโคกายของฝ่ายมหายานขึ้นแนวคิดเรื่องธรรมกายก็ มาจากการตั้งคำถามถึงการตายของพระศากยมุนีนั่นเอง  โดยถือว่าด้วยบุญบารมีที่สะสมมาเป็นจำนวนหลายกัปกัลป์  จนนับไม่ถ้วนนั้น  ย่อมบังเกิดผลอันน่ามหัศจรรย์  ธรรมกายของพระองค์ นั้นอยู่เหนือการเกิดและการตายและยังอยู่เหนือนิรวาณด้วย  แต่กายจากนิมิตนั้น  ออกมาจากครรภ์ของตถาคตตามกำหนดของกรรม  และสิ้นไปเมื่อกรรมนั้นหมดอำนาจลง
              ในฝ่ายเถรวาทแล้ว  มีความเกี่ยวข้องกับเรื่องกายเพียงเล็กน้อยเท่านั้น  เพราะสำนักนี้ถือว่าพระพุทธเจ้าคือมนุษย์ที่มีอยู่จริงในโลกเช่นมนุษย์ทั่ว ไป  และอยู่ในอาณัติของความเสื่อมไปทั้งปวงของกายที่มีอายุขัย แต่ในทางอภิปรัชญา  คือโดยหลักธรรมแล้ว  บางครั้งฝ่ายเถรวาทก็กล่าวว่าพระพุทธเจ้าก็คือ  ธรรมะโดยไม่มีนัยทาง  อภิปรัชญาเพราะไม่ต้องการให้ยึดติดกับพระพุทธเจ้าที่เป็นตัวบุคคล  หากแต่ให้มุ่งเน้นไปที่คำสอน  โดยมิต้องกังวลกับพระศากยมุนี  และด้วยเหตุนี้เอง  จึงเป็นการเปิดโอกาส  ให้สรรวาสติวาทและมหายาน  ได้เสนอแนวคิวทฤษฎีธรรมกายของตนต่อไปได้
               สำนัก สรรวาสติวาท นั้น  ได้ให้อรรถธิบายโดยละเอียดถึงกายของพระพุทธเจ้า แต่ฝ่ายมหาสังฆิกะนั้นเองที่ได้ตั้งคำถามเรื่องกายในเริ่มแรกและปูทางไปสู่ การพิจารณาโดยละเอียดต่อไปตามหนทางของฝ่ายมหายาน
               ใน สมัยแรก ๆ นั้น  ฝ่ายมหายานถือเอากายทั้งสอง  อันปรากฏอยู่ในคัมภีร์ต่าง ๆ เช่น  อษฺฏาทศสาหสฺริกา  ปฺรชฺยญาปารมิตา พร้อมกับสำนักของทานนาคารชุน(นั้นคือ สำนักมาธยมิก)  โดยรับรู้ว่ามีกายเป็นสองรูป คือ
               ๑. รูปกาย (หรือนิรมาณกาย)  และกำหนดหมายถึงกายหยาบและกายละเอียด  โดยหมายถึงสรรพชีวิตทั่วไป

             ๒.  ธรรมกาย  ซึ่งให้ความหมายไว้สองอย่างด้วยกัน  คือกายแห่งธรรม  ซึ่งก่อให้เกิดพระพุทธเจ้าที่เป็นบุคคล  และอีกอย่างหนึ่งก็คือหลักอภิปรัชญา  ที่กุมจักรวาล นั่นคือ  ตถตา (ความเป็นเช่นนั้นเอง)

               สำนักโยคาจารได้ แยกความแตกต่างระหว่างกายหยาบ  ออกจากกายละเอียด โดยตั้งชื่อกายหยาบว่า  รูปกาย  หรือ นิรมาณกายและตั้งชื่อกายละเอียดว่า สัมโภคกาย  ส่วนในคัมภีร์ลังกาวตาร  ซึ่งได้แสดงถึงยุคแรกเริ่มของโยคาจารก็ถือเอาว่าสัมโภคกายนั้นคือ  นิษยันทพุทธะ  หรือธรรมนิษยันทพุทธะ (พระพุทธเจ้าที่บังเกิดจากธรรม) และในสูตราลังการ  ยังใช้คำว่า  สัมโภคกาย หมายถึง  นิษยันทพุทธะ  และใช้คำว่า  สวาภาวิกกาย  หมายถึง  ธรรมกายด้วย

ส่วน ในคัมภีร์  อภิสมยาลังการการิกา  และ  ปัญจวึศติสาหัสริกานั้น  คำว่า  สัมโภคกาย  หมายถึงกายละเอียด  ที่พระพุทธเจ้าใช้เพื่อเทศนาสอนแก่พระโพธิสัตว์ และธรรมกาย  หมายถึงกายที่บริสุทธิ์แล้วด้วยการปฏิบัติโพธิปักษิและปฏิบัติธรรมอื่น ๆ ซึ่งก่อให้เกิดเป็นพระพุทธเจ้าขึ้นในทางอภิปรัชญาแล้ว  ธรรมกายในคัมภีร์เหล่านี้ล้วนแต่ใช้คำว่า  สวภาวะหรือสวาภาวิกกาย

               สำหรับคัมภีร์  วิชญปติมาตราสิทธิ  ยังมีแนวคิดเรื่องเดียวกับในการิกา  แต่ใช้คำใหม่คือ  สวสัมโภคกายเพื่อหมายถึง  ธรรมกายอย่างใน  การิกา และแตกความหมายของสัมโภคกาย ออกไปโดยใช้คำว่าประสัมโภคกาย  แทน

               สำหรับคำสอนของพวกที่เรียกว่า จิตรมาตระตา มีว่า  กายของพระพุทธเจ้ามีอยู่ทั้งหมด  ๓  กายด้วยกันคือ

               กายที่ ๑  คือ  ธรรมกาย (ธรมกาย)  ธรรมกายนั้นเป็นกายซึ่งประกอบด้วยธาตุธรรมอันบริสุทธิ์ และก็เป็นธรรมล้วน ๆ เป็นตัวเนื้อแท้ของพระสัมมาพุทธเจ้าและของสรรพสิ่งทั้งปวงเป็นพุทธภาวะที่ แน่นอน

               กายที่  ๒  ในลัทธิตรีกายนี้เรียกกว่า  สัมโภคกาย  แปลว่ากายแห่งความบริบูรณ์แห่งความสุขคือ  รูปกายนั่นเองเป็นกายเนื้อของพระตถาคตเจ้าประกอบด้วยมหาบุริสลักษณะ ๓๒ ประการ และอสีติพยัญชนะทั้ง ๘๐ อย่าง  กายที่เรียกว่าสัมโภคกายนี้เป็นกายที่ไม่เที่ยงแต่เป็นกายที่ไปปรากฏต่อสาย ตาของชาวโลก  เพื่อสั่งสอนธรรมะแก่ชาวโลกทั้งหลาย และเป็นกายของพระโพธิสัตว์ที่ปรากฏในแดนสุขาวดีดังมีในพระไตรปิฏกของจีน

               ส่วน ในพระไตรปิฏกสันสกฤตมีพระสูตรหนึ่งชื่อว่าสุขาวดีวยุหูตรพระสูตรนี้ก็มี  ๒  ฉบับ  ฉบับยาวกับฉบับสั้น  กล่าวถึงดินแดนทางทิศตะวันตกของโลก  เป็นดินแดนซึ่งมีพระพุทธเจ้าอยู่พระองค์หนึ่งพระนามว่า  พระอมิตตาภะ  พระวรกายของพระองค์  มีความสว่างไม่มีประมาณ  จึงเรียกว่า  อมิตตาภะ  และพระองค์ยังมีอีกพระนามหนึ่งว่าอมิตตายุส  คือมีกายอันไม่มีประมาณในพระสูตรนี้ได้อธิบายเรื่องสัมโภคกายว่า  เป็นผู้ที่ไปอธิบายธรรมะให้กับสรรพสัตว์ทั้งหลาย  พระโพธิสัตว์ก็อยู่ในรูปของสัมโคกายด้วย

               กายที่  ๓  ในลัทธิตรีกายก็คือ นิรมาณกาย  เป็นกายซึ่งปรากฏอยู่ในโลกมนุษย์  พระพุทธเจ้าจะไปปรากฏในรูปกายต่าง ๆ  ได้โดยอาจจะเป็นสัตว์ก็ได้  เป็นผีเสื้อสักตัวหนึ่ง เป็นกระต่ายสักตัวหนึ่ง  หรือเป็นครูสอนสมาธิก็ได้  เกิดเป็นพระลามะทิเบตก็ได้  เพื่อสั่งสอนสรรพสัตว์ทั้งหลายให้พ้นจากทุกข์
หากจะกล่าวกันถึงเรื่องตรีกายในลัทธิมหายาน ยังมีอีกหลายหลายแนวความคิด  ซึ่งคงจะต้องศึกษาค้นคว้าเพิ่มเติมกันต่อไป

               แม้ว่าในฝ่ายมหายานจะมีแนวคิดที่แตกต่างกันออกไป  แต่กล่าวโดยสรุปได้ว่าตรีกายของมหายานนั้น  อาจพิจารณาได้ดังนี้

               ๑.  นิรมาณกาย  คือ  กายที่นิติขึ้นเป็นการประกาศตัวให้แก่โลกได้ประจักษ์

               ๒. สัมโภคกาย  คือ  กายอันเป็นสัญลักษณ์ของอุดมคติของพระพุทธเจ้าโดยปรากฏให้มีลักษณะพิเศษนานา

               ๓.  ธรรมกายคือ กายแห่งธรรมเป็นความบริบูรณ์หรือปารมิตา นั่นเอง

               นอกจากนี้คำว่า “ธรรมกาย”  ในเชิงความรู้ทั่วไปดูออกจะเป็นของใหม่ เรื่องใหม่  ที่ต้องการคำอธิบายอย่างยิ่ง  หลายคนคิดว่าธรรมกาย คือสภาวะอะไรสักอย่างที่ดูลี้ลับห่างไกล หลายคนคิดว่าธรรมกายคือนิกายใหม่ของพุทธศาสนาที่เพิ่งถูกคิดขึ้นมาในยุค ปัจจุบัน  หากในความเป็นจริงในโลกแห่งวิทยาการสากลด้านพระพุทธศาสนาว่ากันด้วยเรื่อง ราวของพุทธปรัชญา “ธรรมกาย” หรือ THE DHAMAKAYA  ในภาษาสันสกฤตกลับเป็นที่กล่าวขวัญและรู้จักกันดีในหมู่ของนักวิชาการที่ ทุ่มเทชีวิตเพื่อการศึกษาค้นคว้าทางด้านนี้ บรรดานักวิชาการมากมายต่างพยายามที่จะให้คำจำกัดความถึงสภาวะแห่งธรรมกายหรือนิยามของคำว่าธรรมกายให้ ชัดเจนที่สุดเท่าที่จะทำได้  และส่วนใหญ่เป็นงานที่เกิดจากการค้นคว้าดัดแปลงมาจากพระสูตรต่าง ๆ ในภาคภาษาสันสกฤตมาเป็นภาษาจีน  ญี่ปุ่น  และธิเบต  ก่อนที่จะแปลมาเป็นภาคภาษาอังกฤษอีกชั้นหนึ่ง  คำจำกัดความเหล่านี้โดยส่วนใหญ่หรือเกือบทั้งหมดมาจากพระสูตรของพุทธศาสนา ฝ่ายมหายาน  ซึ่งมีมากมายในจีน  ญี่ปุ่น  และธิเบต  เพราะเป็นภาคพื้นเดียวเท่านั้นที่รับมรดกทางด้านนี้ไว้มากที่สุด  ทางด้านที่เป็นตำราในลักษณะของตัวอักษร

               ซึ่ง ต่างต้องยอมรับว่าล้วนเป็นเรื่องราวของตัวอักษรที่ถ่ายทอดผ่านตัวอักษรเป็น ตัวอักษรบนพื้นฐานของความชำนาญทางด้านภาษาผสมกับความเข้าใจในปรัชญาเชิงพุทธ

               เรื่องราวของ “ธรรมกาย” ในพระพุทธศาสนาขณะนี้เป็นที่รู้จักกันดีในหมู่นักวิชาการตะวันตก จีน  ธิเบต  และญี่ปุ่น  ซึ่ง ต่างก็ยอมรับว่าเลือนรางเต็มทีในเรื่องของความเข้าใจจริง ๆ เพราะสิ่งนี้ได้ถูกทำให้เจือจางลงนานนักหนาแล้วนับตั้งแต่พุทธศักราชที่ ๕๐๐  โดยประมาณเมื่อหมดยุคสมัยของพระเจ้ากนิษกะ  มหาพุทธมามกะแห่งราชวงศ์กุศานะของอินเดียตอนเหนือเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน

               อย่างไรก็ตาม  นี้เป็นเพียงแนวคิดหนึ่งที่เสนอออกมาเท่านั้นข้าพเจ้าเพียงแต่ต้องการให้ ท่านได้เห็นภาพโดยรวมของกายต่าง ๆ  ทั้งในฝ่ายเถรวาท และฝ่ายมหายานเพื่อเปรียบเทียบกับความหมายของกายต่าง ๆ  ที่กล่าวไว้ในตำรับตำราต่าง ๆ ในประเทศไทย 
การสอนไวโอลินตามวิธีของซูซูกิดีจริงหรือ ?
 
               การเรียนการสอนไวโอลินตามแบบวิธีของซูซูกิในประเทศไทย   ปัจจุบันเป็นที่นิยมและเริ่มแพร่หลายตามโรงเรียนดนตรีในกรุงเทพ ฯ  แม้แต่ในการเรียนการสอนขั้นอุดมศึกษาในมหาวิทยาลัย,  สถาบันการดนตรีต่าง ๆ  หลายต่อหลายแห่งก็นำเอาตำราของซูซูกิไปใช้ ( Suzuki  Method ) ซึ่งในหลายที่ที่ข้าพเจ้าไปสัมผัสพบว่า  อาจารย์บางท่านก็ยังไม่เข้าใจถึงปรัชญาการสอนของซูซูกิ  เพียงแต่ว่าใช้ตำราของซูซูกิเป็นแนวให้นักเรียนฝึกตามเพลงในแบบฝึกหัดเท่านั้น  ซึ่งนอกจากจะไม่ได้รับประโยชน์อย่างเต็มที่แล้ว  ยังเป็นการฝืนธรรมชาติการเรียนดนตรีอีกด้วย
     
               ท่านผู้เป็นเจ้าทฤษฎีตัวจริงของตำราซูซูกิ  คือ  ชึนอิชิ   ซูซูกิ  ( Shinichi  Suzuki ) ซึ่งเป็นที่น่าเสียดายที่ท่านได้เสียชีวิตไปเมื่อปี  1998 นี้เอง   สาเหตุ ที่ทำให้ซูซูกิสนใจในการเรียนการสอนไวโอลินเนื่องจากท่านได้ชมการแสดงของนัก เรียนที่จะเรียนจบปริญญาตรีทางดนตรีในสถาบันแห่งหนึ่งของญี่ปุ่น  ซึ่งทำการแสดงเพื่อจบการศึกษา  ซึ่งมีผู้สนับสนุนทุนให้ซูซูกิเข้าเรียนดนตรีที่สถาบันนี้  เมื่อซูซูกิได้ฟังผลงานนั้นแล้วก็ตอบกับตัวเองว่า  หากอีก 4 ปีแล้วตัวเขาเองยังเล่นได้แค่นี้ก็ไม่ขอเรียนดีกว่า  เพราะผลงานของนักเรียนผู้นั้นไม่น่าประทับใจเลย
               ซูซูกิ  จึงเดินทางไปศึกษาต่อที่เยอรมันเมื่ออายุ 22  ปี   เขาได้ไปฟังดนตรีจากทุกแห่งเท่าที่จะหาฟังได้   และได้เรียนไวโอลินกับครูไวโอลินชื่อ  คลิงเลอร์ ( Klingler )   ระหว่างอยู่ที่เยอรมันซูซูกิได้อยู่ภายใต้การดูแลของ  ดร. ไมเคิลลิส  ( Dr. Michaelis ) ซึ่งเป็นหมออยู่ที่เยอรมัน  และต่อมา ดร. ไมเคิลลิสได้ย้ายไปเป็นคณบดีแพทย์ศาสตร์ที่มหาวิทยาลัยจอห์นฮอฟกิน  สหรัฐอเมริกา  จึงฝากให้ซูซูกิอยู่กับนักฟิสิกส์ผู้ยิ่งใหญ่ของโลก  คือ ดร. อัลเบริต์  ไอสไตน์  ( Dr. Albert  Einstein )
               ในงานวันเลี้ยงส่ง ดร. ไมเคิลลิส  ไปอเมริกา  ซูซูกิได้มีโอกาสเล่นไวโอลินเดี่ยวในบทเพลง  Violin  Concerto  ของ Bruch  ซึ่งซูซูกิ สามารถเล่นได้อย่างมีชีวิตจิตใจอย่างนักดนตรีของเยอรมัน  หลังจากจบการแสดงมีผู้หญิงสูงอายุท่านหนึ่งรู้สึกสงสัยมากว่า  เหตุใดซูซูกิจึงเล่นไวโอลินได้ดียอดเยี่ยมประดุจคนเยอรมันเล่น   จึงเข้าไปถาม ดร. ไอสไตน์ ไอสไตน์ตอบอย่างสั้น ๆ ว่า “ มนุษย์เหมือนกันหมด ”
               นับเป็นช่วงเวลาของชีวิตที่ดีมากของซูซูกิที่ได้อยู่กับไอสไตน์    เพราะนอกจากไอสไตน์จะเป็นนักวิทยาศาสตร์ที่มีแนวคิดสร้างสรรค์แล้ว  เขายังเป็นผู้มีอุปนิสัยรักการดนตรีด้วย  และสามารถบรรเลงไวโอลินได้อย่างดี  ซึ่งทำให้ซูซูกิเกิดความคิดว่า   จะทำอย่างไรให้เด็กญี่ปุ่นเก่งทางวิทยาศาสตร์อย่างไอสไตน์  และมีความรู้สึกทางดนตรีเช่นเดียวกับเด็กเยอรมัน 
               หลังจากซูซูกิได้เดินทางกลับมาญี่ปุ่น  มีสถาบันการศึกษาขั้นอุดมศึกษามาขอให้เขาช่วยสอน  ซูซูกิได้สอนในระดับอุดมศึกษาอยู่ระยะหนึ่ง  พบว่านักศึกษาที่เขาสอนอยู่ไม่สามารถที่จะพัฒนาให้มีฝีมือดีขึ้นได้มาก  เนื่องจากในการเรียนการสอนดนตรีของญี่ปุ่นในสมัยนั้นยังเป็นระบบ
                                                                                                                                    2
 
โบราณที่ผู้เรียนไม่ได้พัฒนาความสามารถตั้งแต่ยังเด็ก  เขาจึงเปรียบเทียบนักศึกษาในอุดมศึกษาว่า  “ เป็นเหมือนซากปรักหักพังทางการศึกษา ”  จะสร้างอะไรเพิ่มเติมก็ไม่ได้  จะทุบทิ้งก็เสียเวลา  ดังนั้นเขาจึงเริ่มหันมาให้ความสนใจกับการศึกษาดนตรีในเด็กเล็ก  
              
               ในบทความคู่มือการสอนไวโอลินแก่เด็กเล็กตามวิธีของซูซูกิ (เอื้อ  มณีรัตน์,2530 : 57)  ได้กล่าวถึงการสังเกตเห็นของ ดร. ซูซูกิไว้ว่า  เด็กทุกชาติทุกภาษาในโลกนี้สามารถพูดภาษาของตนได้โดยไม่ลำบากยากเย็น  แม้ว่าไวยากรณ์ของภาษนั้นจะซับซ้อนเพียงไรก็ตาม  ถ้าไม่เป็นคนที่มีความพิการทางสมอง  หรือร่างกายในส่วนที่เกี่ยวกับการพูด  การฟังแล้ว  เด็กจะเรียนรู้และใช้ภาษาได้เป็นอย่างดีทุกคน  ซูซูกิจึงนำหลักการเรียนรู้ภาษาของเด็กมาใช้ในการสอนไวโอลิน  และเรียกวิธีการการสอนนี้ว่า  “ วิธีพูดตามแม่ ”  ( Mother- tongue Method ) 
               ดังนั้นปัจจัยสำคัญที่จะทำให้การเรียนการสอนไวโอลินมีผลก็คือ  สิ่งแวดล้อมที่เด็กอาศัยอยู่   การเลียนแบบทำตามพ่อแม่   ความชื่นชมของพ่อแม่ที่มีต่อเด็ก  การฝึกฝนทำซ้ำ ๆ   บ่อย ๆ   การถ่ายทอดความรู้ของครูผู้สอนอย่างเป็นขั้นเป็นตอน   เสนอในสิ่งที่เด็กทำได้
 
               จากบทความข้างต้น  ทำให้เราทราบว่ามีกระบวนการขั้นตอนหนึ่งที่มีความสำคัญที่สอดคล้องกับแนวความคิดทฤษฎีการเรียนรู้ทางสังคมเชิงพุทธิปัญญาของ  บันดูรา ( Albert  Bandura ) เขาได้มีความเห็นว่า  ทั้งสิ่งแวดล้อม  และตัวผู้เรียนมีความสำคัญเท่า ๆ กัน  คนเราจะมีปฏิสัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อมอยู่เสมอ ( Interact )  การเรียนรู้เกิดจากปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้เรียนและสิ่งแวดล้อม  ซึ่งทั้งผู้เรียนและสิ่งแวดล้อมมีอิทธิพลซึ่งกันและกัน  พฤติกรรมของคนเรา  ส่วนมากจะเป็นการเรียนรู้โดยการสังเกต  ( Observational  Learning )  หรือการเลียนแบบจากตัวแบบ       (Modeling)
 ( สุรางค์  โค้วตระกูล , 2541:236 )
 
               ซูซูกิ  ได้ใช้วิธีการสอนแบบการเลียนแบบมากที่สุด  โดยเขาได้ตั้งกฏขึ้นมากฏหนึ่งชื่อว่า  “ กฏแห่งความสามารถ ”  ( The  Law  of  Ability ) ซูซูเชื่อว่า  พรสวรรค์ทางด้านดนตรีไม่ได้เกิดมากับเด็กคนใดคนหนึ่ง  แต่พรสวรรค์หรือความสามารถขึ้นอยู่กับการเลี้ยงดู  ซูซูกิกล่าวว่า  เด็กที่เกิดในคริสต์ศตวรรษที่  20 แต่ได้รับการเลี้ยงดูโดยมนุษย์สมัยหินท่ามกลางสิ่งแวดล้อมของยุคหิน  ก็จะพัฒนาความสามารถได้สูงสุดเท่ากับยุคหินเท่านั้น  ความสามารถของเด็กจะเจริญถึงขีดสุดได้เท่าที่มนุษย์จะพึงกระทำได้ตามยุคสมัยของตน  ถ้าตอบในเชิงที่ปฏิบัติได้  ก็จะต้องว่าเด็กจะสามารถพัฒนาความสามารถทุกด้านให้ถึงระดับสูงสุดเท่าที่แกสามารถพูดภาษาของแกได้นั่นเอง  และระดับนี้ก็นับว่าสูงมากทีเดียว
                                                                                                                                    3
 
               ซูซูกิ  ได้กล่าวเปรียบเทียบกฏแห่งความสามารถไว้ตอนหนึ่งว่า  ตั้งแต่โบราณมาแล้ว  ชาวญี่ปุ่นมีวิธีฝึกนกไนติงเกลให้ร้องเสียงเพราะ ๆ โดยจับลูกนกไนติงเกลจากป่ามาเลี้ยงไว้ใกล้ ๆ นกบ้านที่มีเสียงไพเราะ   นกป่าจากภูเขาได้ยินเสียงร้องอันไพเราะทุกวัน  ไม่ช้าจะต้องร้องได้ไพเราะตามไปด้วย  แต่ถ้าไปจับนกมาเมื่อโตแล้ว  มันก็จะร้องเหมือนเสียงแม่ของมัน  คนจะฝึกอย่างไรก็ไม่สามารถทำให้มันร้องไพเราะได้เลย 
 
               ในปาฐกถาเรื่อง  The  Mother-tongue method  of  Education  ของ ดร.ซูซูกิ   ได้กล่าวถึงวิธีการสอนของเขาไว้ว่า   เขารับเด็กที่มาเรียนกับเขาทุกคนโดยไม่มีการสอบ  และไม่เคยคะยั้นคะยอให้นักเรียนเขาเป็นนักดนตรีอาชีพ   แต่ก็มีลูกศิษย์ของเขาหลาย ๆ คนที่ประสบความสำเร็จในฐานะนักเดี่ยวไวโอลินของโลก  และคอนเสิร์ตมาสเตอร์หลาย ๆ วง  สมัยก่อนชาวตะวันตกมักจะคิดว่าชาวญี่ปุ่นเป็นชาติที่อ่อนด้านดนตรีที่สุด ( Most Unmusical ) นั่นเป็นเพราะชาวญี่ปุ่นไม่ประสีประสาในเรื่องดนตรีตะวันตกเพราะเขาไม่เคยได้ยินมาก่อน  แต่สิ่งที่คนมักจะนึกไม่ถึงก็คือ  เด็กญี่ปุ่นเรียนภาษาของตนได้ตั้งนานก่อนจะเรียนหนังสือ  ความจริงในเรื่องนี้ทำให้เขาไขปริศนาของการศึกษาด้วยวิธี  Mother- tongue ได้  และเขายังให้ความเห็นว่า  วิธีการนี้สามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้ทุกวิชา
 
               นอกเหนือจากวิธีการสอนแบบ Mother-tougue  แล้ว  ซูซูกิยังให้ความสำคัญกับเรื่อง  การสร้างแรงจูงใจในการเรียน (Shinichi Suzuki ,1983: 95) ซูซูกิจะสร้างอุบายให้เด็กเกิดความอยากที่จะเล่นไวโอลินด้วยตนเอง  โดยวิธีการสอนแม่ของเด็กให้เล่นเพลง 1 เพลงก่อน  ส่วนเด็กให้ฟังเทปเพลงที่ให้ไป  ถึงแม้ว่าผู้ปกครองจะอยากให้เด็กไวโอลินมาก  แต่เด็กอายุ  3-4 ขวบจะไม่ยอมเล่น  จึงต้องหาอุบายที่จะให้เด็กออกปากเองว่า “ หนูขอเล่นด้วยคน ”  การที่เด็กได้เห็นเด็กอื่น ๆ   กำลังหัดไวโอลินอยู่กับแม่ของตนในห้องเรียนดนตรี  ในไม่ช้าเด็กก็อยากเล่นร่วมวงกับคนอื่น ๆ ด้วย  เมื่อเด็กเกิดความอยากที่จะเล่นขึ้นมา  ก็เป็นเรื่องไม่ยากในการสอนไวโอลิน
               ในเรื่องของแรงจูงใจนี้เอง  ที่เป็นเบื้องต้นในการเรียนการสอนที่ซูซูกิได้วางแผนไว้ในตำราของเขา  ( Suzuki  Method )  ซึ่งเขาได้ออกแบบการสอนทีละขั้นตอนให้เด็กได้ฝึกปฏิบัติได้  โดยไม่รู้สึกว่ายากเย็นอะไร  ซึ่งจะแตกต่างกับตำราไวโอลินทั่ว ๆ ไปอย่างชัดเจน  อาทิ  ในเรื่องของการฝึกสีสายเปล่า  ซูซูกิ  จะตั้งรูปแบบ ( Pattern ) ของการสีเป็นกระสวนจังหวะ  และทำให้จังหวะนั้นเกิดความหลากหลายออกไป  ในขณะที่ตำราแบบอื่น ๆ จะเน้นให้ผู้เรียนหัดสีสายเปล่าให้ยาว ๆ นาน ๆ  และน่าเบื่อสำหรับเด็ก  แต่ตำราซูซูกิได้ออกแบบเป็นตำรากึ่งบทเพลง   แม้เพียงบทแรกที่เด็กเล่น เด็กจะเกิดความภูมิใจที่เขาสามารถเล่นออกมาได้เป็นเพลง ( Twinkle, Twinkle, Little Star )
                                                                                                                                    4
                               
               แนวคิดของซูซูกิเรื่องแรงจูงใจนี้   สอดคล้องกับแรงจูงใจภายใน ( Intrinsic  Motivation ) ซึ่ง  เดซิ (Deci , 1971-1979) เดซิ และไรแอน ( Deci & Ryan , 1980 ) เดอ ชาร์ม ( De  Charm , 1968) ได้มีความเห็นตรงกันว่า  พฤติกรรมที่เนื่องมาจากแรงจูงใจภายในจะเกิดขึ้นเองโดยไม่จำเป็นต้องมีรางวัล  เพราะเป็นพฤติกรรมที่เกิดจากความสนใจของผู้แสดงพฤติกรรม  ซึ่งตรงกันข้ามกับพฤติกรรมโอเปอร์แรนท์ของสกินเนอร์  นักจิตวิทยาที่ศึกษาแรงจูงใจภายในมักจะใช้รายงานของผู้แสดงพฤติกรรม ( Self  Report ) เองว่า  ทำไมจึงแสดงพฤติกรรม  ดังนั้น  การรายงานของผู้แสดงพฤติกรรมจึงเป็นสิ่งที่วัดแรงจูงใจภายใน  ถ้างานเป็นสิ่งที่น่าสนใจมากผู้ที่ทำก็จะ enjoy หรือยิ่งทำยิ่งมัน เดซิ ( 1975 ) ทำการทดลองพบว่า  ผู้ที่ทำงานด้วยการมีแรงจูงใจภายในก็จะพยายามที่จะเอาชนะอุปสรรคต่าง ๆ (To  conquer  optimal  challenger ) 
               จึงเป็นเรื่องที่น่าสนใจมากที่ซูซูกิได้วางแผนให้เด็กผู้เรียน   เกิดแรงจูงใจที่มาจากภายในมากกว่าแรงจูงใจภายนอก  เพราะเด็กที่เรียนในระบบของซูซูกิต้องการที่จะเล่นไวโอลินให้ได้เหมือนเพื่อน ๆ ในห้องเรียน   ไม่ได้ต้องการรางวัล  สิ่งของแต่อย่างใด  และเด็กต้องการเล่นเองมากกว่าต้องการให้ครูชมเชยด้วยซ้ำไป
 
               แต่ใช่ว่าการเรียนการสอนของซูซูกิจะไม่มีข้อเสียเลย   จากการสังเกตของข้าพเจ้าในการเข้าร่วมอบรมการสอนของซูซูกิ  ซึ่งจัดโดยวิทยาลัยดุริยางคศิลป  มหาวิทยาลัยมหิดล  เมื่อปีพ.ศ. 2540 และ 2542  ซึ่ง  อาจารย์ยามาดะ  ซูซูกิ ( Yamada  Suzuki ) ซึ่งเป็นหลานสาวของซูซูกิและปัจจุบันเป็นผู้บริหารของสถาบันซูซูกิ  ได้เดินทางมาให้การอบรมด้วยตนเอง   ข้าพเจ้าได้ตั้งข้อสังเกตว่า  ในระบบการเรียนการสอนของซูซูกิได้เน้นทางด้านการปฏิบัติที่เป็นธรรมชาติ   จนแม้เด็กอายุไม่เกิน 5 ขวบบางคนก็สามารถเล่น  Violin  Concerto  in A minor  ของ  Vivaldi  ได้อย่างคล่องแคล่ว   มีความถูกต้องของเสียงและท่าทางประดุจนักดนตรีอาชีพ  แต่ครูของซูซูกิจะไม่ได้สอนเนื้อหาที่เกี่ยวกับบทเพลงนั้น ๆ เลย  เช่น  ประวัติของเพลง  หรือประวัติคีตกวี  ทฤษฎีดนตรีเบื้องต้น  เนื้อหาสาระทางวรรณคดีดนตรี   หรือแม้แต่ความคิดสร้างสรรค์ในเพลง  
               การบรรเลงเพลงของเด็กนักเรียนซูซูกิเกิดขึ้นจากการจดจำและเลียนแบบ   ดังนั้นต้นแบบที่ดีจึงเป็นสิ่งสำคัญมาก  ซึ่งซูซูกิเองก็ให้ความสำคัญกับต้นแบบนี้มาก  เช่น  การให้เด็กฟังเพลงที่เลือกสรรแล้วในทุกสถานที่   โดยใช้วิธีการเปิดเทปเพลง   และเด็กสามารถซึมซับเอาเสียงดนตรีที่ดีแล้วได้จริงและเกิดการเลียนแบบ  แต่ความซาบซึ้งในดนตรีนั้นได้เกิดขึ้นจริงหรือไม่
 
               ณรุทธ์  สุทธจิตต์   ได้กล่าวถึงความซาบซึ้งทางดนตรีในบทความ  “ เพื่อความซาบซึ้งในดนตรี : ข้อคิดเห็นอีกทัศนะหนึ่งเกี่ยวกับสังคีตนิยม ” ( ณรุทธ์   สุทธจิตต์ , 2541: 167-171) ไว้ว่า  
                                                                                                                                    5
 
สำหรับ ผู้ฟังซึ่งจะเป็นผู้ที่จะเกิดความซาบซึ้งในดนตรีนั้นจะต้องเป็นผู้ที่มีความ รู้ความเข้าใจในบทเพลงหรือดนตรีมากพอที่จะเกิดความซาบซึ้งได้  การศึกษาดนตรีจึงมีความจำเป็น  ด้วยเหตุนี้  ผู้ฟังอาจจะรู้สึกชอบและดื่มด่ำในรสของดนตรีได้แม้ไม่ได้ศึกษาโครงสร้างของดนตรี  แต่ ความรู้สึกชอบและดื่มด่ำในรสของดนตรีที่ผู้ฟังได้รับระดับนี้จะมีระดับด้อย กว่าความรู้สึกที่เกิดขึ้นหลังจากที่ผู้นั้นได้ศึกษาโครงสร้างของดนตรีอย่าง ดีพอ  ดังนั้นอาจจะกล่าวได้ว่าความซาบซึ้งมีระดับ    ถ้าผู้ฟังมีความรู้ความเข้าใจและมีการตอบสนองของดนตรีอย่างลึกซึ้ง  ผู้นั้นย่อมเกิดความซาบซึ้งได้อย่างแท้จริง  ส่วนผู้ฟังที่มีความรู้ความเข้าใจพอสมควร  และมีการตอบสนองต่อดนตรีไม่ลึกซึ้งนัก  ผู้นั้นย่อมจะเกิดความซาบซึ้งได้ในระดับไม่ลึกซึ้งถึงแก่นอย่างแท้จริง   
 
               ในขณะที่โลกตะวันตกพยายามคิดค้นหากระบวนการสอนดนตรีในเด็กเล็ก  ด้วยวิธีการต่าง ๆ  อาทิ  การสร้างเครื่องดนตรีจำลองแล้วให้เด็กได้เล่นอย่างอิสระ   การให้เด็กได้ทำกิจกรรมเกี่ยวกับจังหวะต่าง ๆ  ตามแบบ “ มอนเตสซอรี ”  หรือแบบ “ ดาลโครซ ”  การร้องเพลงแบบโคดาย  หรือ  แม้แต่การให้เล่นเครื่องดนตรีแบบ “ คาลออร์ฟ ”  ซึ่งจะเห็นว่ามีแนวคิดตรงกันที่  การนำเสนอดนตรีสู่เด็กต้องมีความง่าย   ไม่เริ่มจากเครื่องดนตรีจริง ๆ  และให้อิสระเสรีในการฟังและการปฏิบัติดนตรีของเด็ก  แต่ซูซูกิกลับเป็นในตรงข้าม  ซูซูกิพยายามเน้นให้เด็กทำได้ในสิ่งที่ผู้ใหญ่ที่มีความสามารถทำได้   และตีกรอบแห่งการฝึกดนตรีให้กับเด็ก  มีการวางแผนการสอนด้วยตำราที่ไม่การเปลี่ยนแปลงขึ้นอีก  สิ่งเหล่านี้แม้ว่าจะมองโดยภาพรวมแล้วมีผลดี   แต่ในสังคมยุคปัจจุบันและอนาคตแนวคิดนี้เหมาะสมแล้วหรือ   
 
                        เป็นที่ทราบกันดีแล้วว่า  ดนตรีสามารถนำมาพัฒนาคุณภาพสติปัญญาของมนุษย์ได้ตั้งแต่เด็ก   ดังนั้นแนวความคิดเกี่ยวกับทฤษฎีการเรียนรู้ทางดนตรีในการสอนเด็กก็คงจะยังต้องมีต่อไปไม่มีที่สิ้นสุด  แนวความคิดและทฤษฎีของซูซูกิก็คงจะต้องถูกนำมาพูดถึงในทางที่เห็นด้วยและคัดค้านอีกต่าง ๆ นานา   แต่ครูอาจารย์ผู้สอน  พ่อแม่  ผู้ปกครอง  ก็ยังคงมีส่วนสำคัญในการพัฒนาเด็กในความรับผิดชอบให้เขาได้เติบโตด้วยความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ต่อไป   และดนตรีที่ดีถึงแม้ว่าจะถูกนำมาสู่เด็กด้วยกระบวนการใด  คุณค่าทางดนตรีก็ยังคงเป็นสิ่งที่ดีงามต่อมวลมนุษยชาติ   ไม่ว่าเขาผู้นั้นจะเป็นใครก็ตาม  
            ข้อความต่อไปนี้เป็นความรู้ที่ webmaster ได้อ่านจากหนังสือเรื่อง ยอดคนวิถีเซน เหมาะกันคนทุกเพศทุกวัยที่อยากจะเป็นจอมยุทธ...
         
"พุทธธรรมอันล้ำลึกและล้ำเลิศสุดประมาณนี้
ท่านได้แต่ใดมา ผู้ใดถ่ายทอดให้ท่าน
และตัวท่านรับการถ่ายทอดมาได้อย่างไร"
                                                     นิรนาม
 
ร่างของท่านเว่ยหลาง พบในเจดีย์ที่เมืองจีน
 
 
     วิถีแห่งเซน  อันมีลักษณะพิเศษจำเพาะอยู่ที่การนั่งฝึกสมาธิ ที่เขาเรียกกันว่าซะเซนและการมุ่งไขปริศนาธรรมหรือ โคอาน เพื่อมีประสบการณ์ทางวัญญานโดยตรงแบบฉับพลัน ในการรู้แจ้งที่เรียกกันว่า ซาโตริ นั้น มีถิ่นกำเนิดในประเทศจีนที่ปรมาจารย์เซนคนแรกจากอินเดียนำมาเผยแพร่ และก่อตั้งสำนักเซนแห่งแรกที่นั่น ศาสนาพุทธนิกายเซนถือกำเนิดในจีนก็จริงแต่กลับไปเจริญในจีน อันนี้ก็ดูแปลกอยู่

    เซน เป็นภาษาญี่ปุ่น แปลว่า ฌาณ พระพุทธเจ้าของเรานี้เองที่เป็นผู้ให้กำเนิด และถ่ายถ่อดมาให้พระมหากัสปะ และถ่ายทอดกันเรื่อยมาจนถึงท่าน ปราจารย์ตักม้อ หรือ พระมหาโพธิธรรม ที่คอหนังจีนทุกคนรู้จักกันดี ท่านได้นำศาสนาพุทธนิกายเซนนี้มาเผยแพร่ที่ประเทศจีน เมื่อสมัยของพระจักรพรรดิอู๋ตี้ ประวัติของท่านตั้กม้อนี้ก็น่าสนใจมากมีสาระดีไว้วันหลังจะเอามาให้อ่าน ต่อกันเลย เมื่อท่านได้มาถึงเมืองจีน ท่านก็ได้เข้าเฝ้าจักรพรรดิอู๋ตี้ และได้สั่งสอนธรรมให้แก่ท่านจรรกพรรดิ แต่พระจักพรรดิก็ไม่สามารถที่จะบรรลุธรรมอันยิ่งใหญ่ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้  หลังจากนั้นท่านก็มุ่งหน้าสู่วัดเส้าหลิน เขานั่งชัดสมาธิเข้าหากำแพงวัดเจริญสมาธิเป็นเวลา 9 ปี ท่านจึงรับศิษคนหนึ่งชื่ออะไรไม่รู้ ลืม... และท่านก็สั่งสอนและเผยแพร่ ศาสนานิกายเซนนี้และมีลูกศิษย์มากมาย
พระเซนญี่ปุ่น    
     
    คำสอนของศาสนาเซนต่อไปนี้เป็นคำสอนของปราจารย์ตั้กม้อที่ได้สอนศิษย์ของท่าน
" สภาวะไร้ใจนี้ มันดำรงอยู่ของมันมายาวนาน
จานหาจุดเรื่มต้นไม่ได้ มันไม่เคยมีการเปลี่ยนแปลง ใดๆ เลย
มันไม่เกิด ไม่ดับ ไม่เพิ่ม ไม่ลด ไม่ใช่ทั้งดีหรือเลว
ไม่ใช่ทั้งสะอาดหรือสกปรก ไม่เป็นทั้งอดีตหรืออนาต
ไม่เป็นทั้งจริงหรือปลอม ไม่เป็นทั้งหญิงหรือชาย
ไม่ปรากฏเป็นนักบวช หรือ ฆราวาส
ไม่ปรากฏเป็นอริยะชน หรือ โลกียชน
และไม่ปรากฏเป็นพุทธะหรือสรรพสัตว์
มันไม่เคยลำบากในการบรรลุ
และไม่ทุกข์ในปัจจัยอันเกิดจากเหตุผล
มันไม่มีรูปลักษณ์ใดๆ เลย จับก็ไม่ได้ ทิ้งก็ไม่ได้"
       ท่านตั๊กม้อ     พระพุทธศาสนาในประเทศตะวันตก